Źródła do odbudowy państwa polskiego w archiwach polonijnych w USA

Abstrakt

Artykuł ukazuje rolę instytucji polskich i polonijnych działających w Stanach Zjednoczonych oraz gromadzonych w nich zbiorów archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych w badaniach dotyczących pierwszych lat niepodległego państwa polskiego. Najważniejsze z nich, powstałe na terenie USA w wiekach XIX-XX w kręgu emigracji polskiej to Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce (z siedzibą w Nowym Jorku), Polski Instytut Naukowy w Ameryce (z siedzibą w Nowym Jorku), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (z siedzibą w Nowym Jorku), Muzeum Polskie w Ameryce (z siedzibą w Chicago), Archiwum Polonii przy Polskiej Misji Katolickiej w Orchard Lake k. Detroit oraz Polskie Centrum Muzyki w Los Angeles. Kluczową instytucją w badaniach nad odbudową państwa polskiego w latach 1918-1923 jest Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, założony 4 lipca 1943 r. jako kontynuator Instytutu Badań Najnowszej Historii Polski działającego w Warszawie w latach 1923-1939. Placówka ta przechowuje tzw. archiwum belwederskie, uratowane w 1939 r. z Warszawy i wywiezione z Europy do Nowego Jorku. Składają się na nie akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza z lat 1918-1922, obrazujące walkę o granice odrodzonego państwa polskiego, dokumenty Ukraińskiej Misji Wojskowej, stanowiące świadectwo współpracy polsko-ukraińskiej w obliczu zagrożenia ze strony bolszewickiej Rosji, akta trzech powstań śląskich oraz archiwa znanych piłsudczyków, gen. Juliana Stachiewicza czy marszałka Rydza-Śmigłego. Szereg uzupełniających źródeł z lat 1918-1923 gromadzą pozostałe instytucje polonijne, w tym bezcenne i mało znane badaczom dokumenty do działań wybitnego kompozytora, dyplomaty i polityka Ignacego Jana Paderewskiego, jak też unikalne materiały dotyczące polskich ochotników ze Stanów Zjednoczonych, walczących w szeregach tzw. Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera.