Represje zaborców rosyjskiego i pruskiego wobec Polaków w dobie Powstania Styczniowego w świetle relacji prasowych gazety „Nadwiślanin” z Prus Zachodnich (1863-1865)
Abstrakt
W latach 1851-1866 w Chełmnie na Pomorzu Gdańskim (Prusach Zachodnich) ukazywała się jedna z pierwszych polskich gazet w tej części zaboru pruskiego: „Nadwiślanin” o charakterze polityczno-społeczno-gospodarczym pod redakcją Ignacego Łyskowskiego. W epoce powstania styczniowego gazeta sympatyzująca z „czerwonymi” na bieżąco informowała o wydarzeniach w zaborze rosyjskim od pierwszych manifestacji 1861 aż do represji carskich po 1864 r. W artykule skupiono uwagę na latach powstańczych 1863-1864 ze szczególnym uwzględnieniem różnych form represji rosyjskich (m.in. wyroki śmierci, konfiskaty, kontrybucje, więzienia i in.). Gazeta informowała również o szykanach ze strony władz pruskich wobec polskich patriotów udzielających pomocy powstaniu (rewizje, rekwizycje, areszty). Krzywdy dotknęły samą redakcję narażoną na konfiskaty numerów, tymczasowe zamknięcie gazety i uwięzienie redaktorów.
Bibliografia
Aleksandravičius E., Kulakauskas A., Pod władzą carów. Litwa w XIX wieku, przeł. B. Kalemba, Universitas, Kraków 2003.
Banach J., „Nadwiślanin” (1859-1866) – poprzednik „Gazety Toruńskiej”, „Rocznik Gdański” 59 (1999), z. 1.
Banach J., Chełmiński „Przyjaciel Ludu” w okresie redakcji Ignacego Danielewskiego (1860-1869), „Rocznik Gdański” 56 (1996), z. 2.
Banach J., Chełmno – pierwszym polskim ośrodkiem prasowym w Prusach Zachodnich, „Rocznik Grudziądzki” 12 (1996).
Banach J., Prasa polska Prus Zachodnich w latach 1848-1914, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999.
Barszczewska-Krupa A., Emigracja i Kraj. Wokół modernizacji polskiej świadomości społecznej i narodowej 1831-1863, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999.
Beavois D., Walka o ziemię. Szlachta polska na Ukrainie prawobrzeżnej pomiędzy caratem a ludem ukraińskim 1864-1914, przeł. K. Rutkowski, Fundacja „Pogranicze”, Sejny 1996.
Borejsza J. W., Piękny wiek XIX, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Borzyszkowski J., Inteligencja polska Prus Zachodnich 1848-1920, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986.
Bukowski A., Pomorze Gdańskie w Powstaniu Styczniowym, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1964.
Bykowska S., Elementy polskiej tożsamości narodowej na Pomorzu od połowy XIX wieku do powstania Drugiej Rzeczypospolitej, „Słupskie Studia Historyczne” 2012, nr 18, s. 119-138.
Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764-1864), Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1983.
Dziedzictwo powstania styczniowego. Pamięć – historiografia – myśl polityczna, red. A. Kulecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014.
Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. M. Biskup, PWN, Warszawa 1987.
Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Maślanka, Ossolineum, Wrocław 1976.
Feldman J., Bismarck a Polska, „Czytelnik”, Warszawa 1947.
Garlicka A., Rozwój badań nad historią prasy w Polsce, cz. 1: Do 1939 roku, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1 (1962), s. 7-48.
Gzella G., Dziennikarze i redaktorzy odpowiedzialni polskiej prasy Pomorza Nadwiślańskiego w okresie zaboru pruskiego. Słownik biograficzny, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2018.
Gzella G., Twórcy „Nadwiślanina” w konflikcie z prawem pruskim, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 23 (2020), z. 2, s. 54-71.
Historia Gdańska, t. IV, cz. 1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Wydawnictwo Lex, Sopot 1998.
Historia Pomorza, t. IV (1850-1918), cz. 2: Polityka i kultura, red. S. Salmonowicz, TNT, Toruń 2002.
Kalwat W., Kampania Langiewicza 1863, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2012.
Kieniewicz S., Powstanie Styczniowe, PWN, Warszawa 1983.
Kieniewicz S., Warszawa w Powstaniu Styczniowym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983.
Kieniewicz S., Zahorski A., Zajewski W., Trzy powstania narodowe – kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1992.
Koberdowa I., Wielki książę Konstanty w Warszawie, PWN, Warszawa 1962.
Kucharzewski J., Od białego caratu do czerwonego, t. IV: Wyzwalanie ludów, red. F. Nowiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Kulczycka-Saloni J., Geografia literacka Polski pod zaborami, w: Polska XIX wieku. Państwo – społeczeństwo – kultura (Konfrontacje Historyczne), red. S. Kieniewicz, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1982.
Łojek J., Myśliński J., Władyka W., Dzieje prasy polskiej, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1988.
Nowak A., Historie politycznych tradycji, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2012.
Osterhammel J., Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, tłum. I. Drozdowska-Broering [i in.], Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2013.
Polska i Polacy. Studia z dziejów polskiej myśli i kultury XIX-XX wieku, red. M. Mroczko, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2001.
Pepliński W., 350 lat historii prasy w Polsce (spojrzenie na jej przeszłość i teraźniejszość), „Studia Medioznawcze” 2011, nr 2, s. 25-38.
Pepliński W., Stan i potrzeby badań nad historią prasy pomorskiej, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1987, nr 4, s. 23-39.
Powstanie Styczniowe 1863-1864. Historie i analizy, red. J. Kłoczkowski i R. Żurawski vel Grajewski, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2017.
Romanowski A., Pozytywizm na Litwie, Universitas, Kraków 2003.
Rok 1863. Narodziny nowej Polski, red. M. Rudaś-Grodzka [i in.], IBL PAN, Warszawa 2016.
Skałkowski A.M., Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych, t. II: Margrabiego i Polski tragedia, PIW, Warszawa 2019.
Śliwowscy W. i R., Aleksander Hercen, PIW, Warszawa 1973.
Zajewski W., Trudna droga do niepodległości (XIX-XX wiek), Wydawnictwo Arcana, Kraków 2017.
Zajewski W., [recenzja]: Andrzej Bukowski, „Pomorze Gdańskie w powstaniu styczniowym”, „Rocznik Gdański” 23 (1964).
Żychowski M., Generał klęski. Ludwik Mierosławski (1814-1878), Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1965.
