Pomorzanie w walce o powrót Pomorza Gdańskiego do Polski (1918-1920)
Abstrakt
„Długi” wiek XIX (1772-1920) upłynął na Pomorzu Gdańskim pod władzą zaborcy pruskiego. Na przekór bismarckowskiej germanizacji kształtowała się nowoczesna świadomość narodowa polska, oparta o tradycje walki o niepodległość (1807, 1830, 1848, 1863) i hasła pozytywistyczne, co wpłynęło na postawy Polaków w latach 1918-1920. O połączeniu Pomorza Gdańskiego – Nadwiślańskiego – Prus Zachodnich (niem. Provinz Westpreussen) z odzyskującą niepodległość Polską zadecydowały silne powiązania z powstaniem wielkopolskim i decyzje konferencji pokojowej w Paryżu (1919). Mimo zakazu podejmowania walki na Pomorzu wydanego przez Naczelną Radę Ludową, działały tu różne grupy konspiracyjne na czele z Organizacją Wojskową Pomorza, toczące utarczki z niemieckim Grenzschutzem-Ost, przygotowujące powstanie w Gdańsku na wypadek pojawienia się „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera, tworzące partyzantkę w Borach Tucholskich. Konspiratorzy wzięli udział w wojnie z Rosją Sowiecką w 1920 r., a symbolem ich zwycięstwa stały się zaślubiny Polski z morzem 10 lutego 1920 r.
Bibliografia
Borzyszkowski J., Gdańsk i Pomorze w XIX i XX wieku, Gdańsk 1999.
Borzyszkowski J., Ideał państwa polskiego – marzenia Pomorzan a rzeczywistość w 1920 r., w: Pomorskie drogi do Niepodległej, red. J. Borzyszkowski i C. Obracht-Prondzyński, Gdańsk 2018.
Borzyszkowski J., O historii literatury kaszubskiej i jej twórcach, Gdańsk 2011.
Borzyszkowski J., Partyzantka Borów Tucholskich XX w. – mity a rzeczywistość, w: Ludzie, idee, wojny. Studia z dziejów Europy środkowo-wschodniej, red. T. Kawski, J. Maciejewski, Bydgoszcz 2009.
Brzoza C., Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918-1945), w: Wielka historia Polski, red. S. Grodziski [i in.], t. V, cz. 1, Warszawa–Kraków 2003.
Brzoza J., Polski rok 1919, Londyn 1988.
Bykowska S., Elementy polskiej tożsamości narodowej na Pomorzu od połowy XIX wieku do powstania Drugiej Rzeczypospolitej, „Słupskie Studia Historyczne”, 2012, nr 18.
Cieślak T., Przeciw pruskiej przemocy. Walka o ziemię na Pomorzu na przełomie XIX i XX w., Warszawa 1959.
Danielewicz G., Koprowska M., Walicka M., Polki w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1985.
Drzycimski A., Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920-1933, Wrocław 1978.
Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku, red. W. Odyniec, Gdańsk 1978.
Hirsch M., Nieustraszeni. 66. Kaszubski Pułk Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego 1919-1939, Gdańsk 2017.
Historia Gdańska, red. E. Cieślak, t. IV, cz. 2 (1920-1945), Sopot 1999.
Korda K., Ks. ppłk Józef Wrycza (1884-1961). Biografia historyczna, Gdańsk 2016.
Kukiel M., Dzieje Polski porozbiorowe 1795-1921, Paryż 1984.
Leśnodorski B., Plebiscyt na Warmii i Mazurach w 1920 r., w: Szkice z dziejów Pomorza. Pomorze na progu dziejów najnowszych, red. T. Cieślak, G. Labuda, S. Hoszowski, Warszawa 1961.
Lienau O., Die Geschichte der Studentenkompanie auf dem Hagelsberg zu Danzig, Danzig 1929.
Łukomski G., Polak B., Wrzosek M., Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, t. II (marzec – październik 1920 r.), Koszalin 1990.
Mikos S., Wolne Miasto Gdańsk w okresie rządów parlamentarnych (1920-1933), w: Historia Gdańska, red. E. Cieślak, t. IV, cz. 2 (1920-1945), Sopot 1999.
Mikos S., Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów 1920-1939, Gdańsk 1979.
Nowak A., Rozważania o niepodległości 1018-1918-2018, „Arcana”, 2018, nr 143.
Obracht-Prondzyński C., Korda K., Powrót Pomorza w granice Rzeczypospolitej. W setną rocznicę 1920-2020, Gdańsk 2020.
Olstowski P., Organizacja Wojskowa Pomorza (1918-1920). Polska konspiracja zbrojna w okresie poprzedzającym powrót Pomorza do Polski. Pytania i postulaty badawcze, „Rocznik Toruński”, 46 (2019).
Olstowski P., Wojewodowie pomorscy w latach II Rzeczypospolitej (1920-1939). Szkic do portretu zbiorowego, „Zapiski Historyczne”, 80 (2015), z. 3.
Osterhammer J., Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, tłum. I. Drozdowska-Broering [i in.], Poznań 2013.
Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska w drodze do Niepodległej (1914-1920), red. Z. Girzyński, I. Hałagida, J. Kłaczkow, Toruń 2019.
Rezmer W., Militarne szanse powstania na Pomorzu, w: Problemy militarne na Pomorzu w latach 1914-1989, red. A. Stachura, Słupsk 2002.
Romanow A., „Gazeta Gdańska” w latach 1891-1939, Gdańsk 2017.
Skaradziński B., Sąd boży 1920 roku, Warszawa 1995.
Skonka C., Chcemy zachować skarby, Sopot 1992.
Skonka C., Wizyta I. J. Paderewskiego w Gdańsku, „Pieśń Skrzydlata”, 18(2010), nr 2.
Wańkowicz M., Walczący gryf, Warszawa 1975.
Wapiński R., Lata nadziei (1918-1939), w: Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku, red. W. Odyniec, Gdańsk 1978.
Wapiński R., Pomorze Nadwiślańskie w okresie II Rzeszy (1871-1918), w: Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku, red. W. Odyniec, Gdańsk 1978.
Wapiński R., Pomorze w latach Dwudziestolecia (1920-1939), w: Pomorze Gdańskie. Szkice polityczno-gospodarcze, t. I, Gdańsk 1965.
Wapiński R., Świadomość polityczna w Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 1989.
Wąsicki J., Prowincja Grenzmark Posen-Westpreussen, „Roczniki Historyczne”, 31(1965).
Wojciechowski M., Dwie koncepcje powrotu Pomorza Gdańskiego do Polski w latach 1918-1920, „Zapiski Historyczne”, 35 (1970), z. 1.
Wojciechowski M., Ruch polski na Pomorzu Gdańskim w latach pierwszej wojny światowej (1914-1918), „Zapiski Historyczne”, 39 (1974), z. 3.
Wójcicki J., Wolne Miasto Gdańsk 1920-1939, Warszawa 1976.
Wrzesiński W., Kresy czy pogranicze? Problem ziem zachodnich i północnych w polskiej myśli politycznej XIX i XX w., w: Między Polską etniczną a historyczną, red. W. Wrzesiński (seria: Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. 6), Wrocław 1988.
Zajewski W., Wpływ opinii publicznej na decyzje konferencji pokojowej w Paryżu, „Litery”, 8 (1969), nr 11.
Zawadzki W., Pomorze 1920, Warszawa 2015.
Zechenter A., Złapać morski oddech, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2018, nr 12.
