Arystokrata i lektury epoki przełomu, czyli o Janie Feliksie Amorze Tarnowskim jako czytelniku
Abstrakt
Artykuł podejmuje problematykę historii czytelnictwa w epoce przełomu XVIII i XIX wieku, czyli między polskim oświeceniem a epoką romantyzmu, na przykładzie arystokratycznego czytelnika i właściciela bogatego księgozbioru – Jana Feliksa Amora Tarnowskiego (zm. 1842). Rodzinne relacje Tarnowskiego, podróże i wpływy jego nauczycieli, a także studia w bibliotekach ukształtowały jego osobowość intelektualną i dały mu głęboką erudycję. Był działaczem ruchu kulturalnego, członkiem towarzystw naukowych i masonerii, senatorem. Zastosowana w tekście metodologia opiera się na naukach historycznych jako najbardziej odpowiednich w tego rodzaju problemach. Teza dotycząca lektury Tarnowskiego została potwierdzona na podstawie jego rękopisów, notatek i niepublikowanych fragmentów z archiwum rodzinnego (przechowywanego w Archiwum Narodowym w Krakowie) oraz monografii drukowanej (1819), w której ślady cytatów i tytuły książek zostały uznane za pewne dowody ich czytania. Jego zainteresowania koncentrowały się na średniowiecznej i wczesnonowożytnej historii, religii i literaturze, pozostawały pod wpływem historyzmu oświeceniowego, historii kultury i językoznawstwa, ale także religijnego odrodzenia katolickiego, mistycyzmu i religijności czasów Restauracji. Tarnowski jako czytelnik wybierał klasyczną literaturę europejską i światową, pośród której chciał umieścić książki autorów polskich.
Bibliografia
Tarnowski Jan Feliks Amor (1779-1842), w: Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut, t. 6, cz. 1, Warszawa 1970, s. 338n.
Baran Adam F., Bibliotekarz z Dzikowa. Dr Michał Marczak (1886-1945), Sandomierz 1996.
Bednarska-Ruszajowa Krystyna, Z metodologicznych problemów badań nad czytelnictwem okresu Oświecenia, „Roczniki Biblioteczne” 31 (1987), z. 1, s. 99-117;
Bieńkowska Barbara, Inwentarze księgozbiorów prywatnych jako źródła do badań nad dziejami czytelnictwa, „Studia o Książce” 18 (1989), s. 65-76.
Braud Michel, Le voyage en France de la comtesse Tarnowska, w: Voyager en France au temps du romantisme. Poétique, esthétique, idéologie, textes réunis et présentés par Alain Guyot, Chantal Massol, Grenoble 2003, s. 169-180.
Deszczyńska Martyna, Karol Brzozowski – bardziej gospodarz niż czytelnik, „Bibliotekarz”, 2020, nr 12, s. 7-12.
Deszczyńska Martyna, Uwagi o religijności elit społecznych wyznania katolickiego na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIX w., w: W cieniu wojen i rozbiorów. Studia z dziejów Rzeczypospolitej XVIII i początków XIX wieku, red. Urszula Kosińska, Dorota Dukwicz, Adam Danilczyk, Warszawa 2014, s. 481-498.
Dymmel Anna, Źródła do dziejów czytelnictwa w Polsce XIX wieku, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska-Migoń przy współpracy A. Łupszak, Wrocław 2011, s. 87-97.
Ex Collectione Dzikoviana, Zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa. Katalog wystawy, Biblioteka Narodowa 17 sierpnia- 12 października, oprac. Jacek Paulinek, Warszawa 2008 [katalog wystawy].
Getka-Kenig Mikołaj, Tarnowski Jan Feliks Amor, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 52, z. 3, Wrocław 2019, s. 475-478.
Goliński Zbigniew, O badaniu czytelnictwa w dobie stanisławowskiej, w: Problemy kultury literackiej polskiego Oświecenia, red. Teresa Kostkiewiczowa, Warszawa 1978, s. 33-49.
Gorczyca Krzysztof, Tablica chronologiczna literatury, „Dzikoviana. Rocznik Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega” 5 (2019), s. 7-97.
Górski Karol, Zarys duchowości w Polsce, Kraków 1986.
Grottowa Kazimiera, Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie (1803-1849), Wrocław 1957.
Hass Ludwik, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721-1821), Warszawa 1980.
Jabłońska-Deptułowa Ewa, „Przystosowanie i opór”. Zakony męskie w Królestwie kongresowym, Warszawa 1983.
Janas Aleksandra, Kolekcjoner, Bibliofil, Minister, „Dzikovia. Pismo społeczno-kulturalne” 30 (2007), s. 6-8.
Kapłon Andrzej, Czytelnictwo czasów oświecenia stanisławowskiego w świetle list prenumeratorów, w: Problemy kultury literackiej polskiego Oświecenia, red. Teresa Kostkiewiczowa, Warszawa 1978, s. 49-82.
Kostecki Janusz, Czytelnictwo jako przedmiot refleksji naukowej, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska-Migoń, przy współudziale Agnieszki Łuszpak, Wrocław 211, s. 11-23.
Kowalczyk Andrzej Stanisław, J. Stempowski jako czytelnik, w: Czytane na nowo, red. Mieczysław Dąbrowski i Hanna Gosk, Izabelin 2004, s. 195-203.
Kowkiel Lilia, Przekazy pamiętnikarskie szlachty o prywatnych księgozbiorach i czytelnictwie na ziemiach litewsko-białoruskich w XIX wieku, w: Dwór i wieś na Litwie i Białorusi w XIX i na Początku XX wieku, red. Dorota Michaluk, Warszawa 2014, s. 75-98.
Lyons Martyn, The History of Reading and Writing in the Western World, Basingstoke 2010.
Maleczyńska Kazimiera, Stan i perspektywy badań nad historią czytelnictwa w Polsce, „Studia o Książce” 12 (1982), s. 100-111.
Maleczyńska Kazimiera, Książki i biblioteki w Polsce okresu zaborów, Wrocław 1987.
Marczak Michał, Biblioteka Tarnowskich w Dzikowie, Aneks 1 [Biblioteka Tarnowskich w Dzikowie, Nakładem Biblioteki Dzikowskiej, Kraków 1921], w: Adam. F. Baran, Bibliotekarz Dzikowa, Dr Michał Marczak (1886-1945), Sandomierz 1996.
Mazurkowa Bożena, Nowy „Grand tour” w świetle „Mes Voyages” Walerii Tarnowskiej, w: Polski „Grand tour” w XVIII i początkach XIX wieku, red. Agata Roćko, Warszawa 2014, s. 153-182.
Nieć Grzegorz, Lektury galicyjskiego arystokraty doby międzypowstaniowej (literatura w życiu i edukacji Stanisława Tarnowskiego do 1863 roku), w: Zalecenia i przestrogi lekturowe (XVI-XX wiek), red. Mariola Jarczykowa i Agnieszka Bajor, Katowice 2012, s. 43-55.
Nieć Grzegorz, Krakowskie lata młodości Stanisława Tarnowskiego. Literackie fascynacje i lektury w świetle korespondencji i jego relacji pamiętnikarskich (autorzy, dzieła, księgozbiory), w: Kraków–Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki, t. X, red. Halina Kosętka, Grażyna Wrona, Grzegorz Nieć, Kraków 2011, s. 365-369.
Paduch Katarzyna, Jan Feliks Tarnowski i jego dzikowska biblioteka na przełomie XVIII i XIX wieku, „Saeculum Christianum” 20 (2013), s. 131-148.
Renfrew Colin, Archeologia i język. Łamigłówka pochodzenia Indoeuropejczyków, Warszawa–Poznań 2001.
Rudnicka Jadwiga, Norwid i książki, „Annales UMCS”, Sectio FF. 20/21 (2003), s. 449-445;
Rulka Kazimierz, Lektury więzienne Prymasa Wyszyńskiego, „Ateneum Kapłańskie” 142 (2004), z. 1, s. 66-80.
Sikora Jerzy, Pisarstwo Prymasa Tysiąclecia, Warszawa 2020.
Socha Irena, Polskie badania nad dziejami czytelnictwa po 2000 r. – bibliologiczny punkt widzenia wobec stanowiska historycznoliterackiego. Refleksje na marginesie jubileuszu 100. Urodzin Karola Głombiowskiego, w: Książka i biblioteka w procesie komunikacji społecznej, red. Renata Aleksandrowicz, Halina Rusińska-Giertych, Wrocław 2015, s. 101-123.
Socha Irena, Czytelnik w polskiej myśli bibliologicznej, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska-Migon, przy współudziale Agnieszki Łupszak, Wrocław 2011, s. 25-43.
Szocki Józef, Domowy świat książek. Wybrane księgozbiory polskie XIX wieku, Kraków 2000.
Szocki Józef, Księgozbiory domowe w procesie kultury czytelniczej w XIX i XX wieku, „Przegląd Humanistyczny” 2003,nr 5, s. 68-76.
Szymańska Kamila, Zainteresowania czytelnicze mieszkańców Leszna w XVIII wieku w świetle zawartości inwentarzy pośmiertnych, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska- -Migon, przy wspójłudziale Agnieszki Łupszak, Wrocław 2011, s. 259-271.
Topolski Jerzy, Metodologia historii, wyd. III popr. i uzup. Warszawa 1984.
