Aristocracy and Books in the Era of the Turn: Jan Feliks Amor Tarnowski as a Reader
Abstract
The article takes up the question of history of reading in the era of the turn of 18th and 19th centuries, i.e. between the Polish Enlightenment and the romantic period, on the example of an aristocratic reader and owner of rich book collection – Jan Feliks Amor Tarnowski (d. 1842). Tarnowski’s family relations, travels and influence of his teachers, as well as studies in libraries shaped his intellectual personality and gave him a profound erudition. He was the activist in the culture movement, member of scientific societies and masonry, and the Senator. The methodology used here is based on the historical sciences, as the most appropriate in this kind of problem. Thesis concerning Tarnowski’s reading was proved on the ground of his manuscripts, notes, and not published fragments from his family archive (stored in the National Archive in Cracow), and his printed monography (1819), where the traces of quotations and titles of books were considered as sure evidences of reading. His interests focused on medieval and early modern history, religion and literature, and were influenced by the Enlightenment historicism, history of culture and linguistics. But he was also under the influence of the religious Catholic revival, mysticism and religiosity of Restoration. Tarnowski as a reader chose the classical European and world’s literary output, in which he wanted to place books of polish authors.
References
Tarnowski Jan Feliks Amor (1779-1842), w: Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut, t. 6, cz. 1, Warszawa 1970, s. 338n.
Baran Adam F., Bibliotekarz z Dzikowa. Dr Michał Marczak (1886-1945), Sandomierz 1996.
Bednarska-Ruszajowa Krystyna, Z metodologicznych problemów badań nad czytelnictwem okresu Oświecenia, „Roczniki Biblioteczne” 31 (1987), z. 1, s. 99-117;
Bieńkowska Barbara, Inwentarze księgozbiorów prywatnych jako źródła do badań nad dziejami czytelnictwa, „Studia o Książce” 18 (1989), s. 65-76.
Braud Michel, Le voyage en France de la comtesse Tarnowska, w: Voyager en France au temps du romantisme. Poétique, esthétique, idéologie, textes réunis et présentés par Alain Guyot, Chantal Massol, Grenoble 2003, s. 169-180.
Deszczyńska Martyna, Karol Brzozowski – bardziej gospodarz niż czytelnik, „Bibliotekarz”, 2020, nr 12, s. 7-12.
Deszczyńska Martyna, Uwagi o religijności elit społecznych wyznania katolickiego na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIX w., w: W cieniu wojen i rozbiorów. Studia z dziejów Rzeczypospolitej XVIII i początków XIX wieku, red. Urszula Kosińska, Dorota Dukwicz, Adam Danilczyk, Warszawa 2014, s. 481-498.
Dymmel Anna, Źródła do dziejów czytelnictwa w Polsce XIX wieku, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska-Migoń przy współpracy A. Łupszak, Wrocław 2011, s. 87-97.
Ex Collectione Dzikoviana, Zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa. Katalog wystawy, Biblioteka Narodowa 17 sierpnia- 12 października, oprac. Jacek Paulinek, Warszawa 2008 [katalog wystawy].
Getka-Kenig Mikołaj, Tarnowski Jan Feliks Amor, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 52, z. 3, Wrocław 2019, s. 475-478.
Goliński Zbigniew, O badaniu czytelnictwa w dobie stanisławowskiej, w: Problemy kultury literackiej polskiego Oświecenia, red. Teresa Kostkiewiczowa, Warszawa 1978, s. 33-49.
Gorczyca Krzysztof, Tablica chronologiczna literatury, „Dzikoviana. Rocznik Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega” 5 (2019), s. 7-97.
Górski Karol, Zarys duchowości w Polsce, Kraków 1986.
Grottowa Kazimiera, Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie (1803-1849), Wrocław 1957.
Hass Ludwik, Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721-1821), Warszawa 1980.
Jabłońska-Deptułowa Ewa, „Przystosowanie i opór”. Zakony męskie w Królestwie kongresowym, Warszawa 1983.
Janas Aleksandra, Kolekcjoner, Bibliofil, Minister, „Dzikovia. Pismo społeczno-kulturalne” 30 (2007), s. 6-8.
Kapłon Andrzej, Czytelnictwo czasów oświecenia stanisławowskiego w świetle list prenumeratorów, w: Problemy kultury literackiej polskiego Oświecenia, red. Teresa Kostkiewiczowa, Warszawa 1978, s. 49-82.
Kostecki Janusz, Czytelnictwo jako przedmiot refleksji naukowej, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska-Migoń, przy współudziale Agnieszki Łuszpak, Wrocław 211, s. 11-23.
Kowalczyk Andrzej Stanisław, J. Stempowski jako czytelnik, w: Czytane na nowo, red. Mieczysław Dąbrowski i Hanna Gosk, Izabelin 2004, s. 195-203.
Kowkiel Lilia, Przekazy pamiętnikarskie szlachty o prywatnych księgozbiorach i czytelnictwie na ziemiach litewsko-białoruskich w XIX wieku, w: Dwór i wieś na Litwie i Białorusi w XIX i na Początku XX wieku, red. Dorota Michaluk, Warszawa 2014, s. 75-98.
Lyons Martyn, The History of Reading and Writing in the Western World, Basingstoke 2010.
Maleczyńska Kazimiera, Stan i perspektywy badań nad historią czytelnictwa w Polsce, „Studia o Książce” 12 (1982), s. 100-111.
Maleczyńska Kazimiera, Książki i biblioteki w Polsce okresu zaborów, Wrocław 1987.
Marczak Michał, Biblioteka Tarnowskich w Dzikowie, Aneks 1 [Biblioteka Tarnowskich w Dzikowie, Nakładem Biblioteki Dzikowskiej, Kraków 1921], w: Adam. F. Baran, Bibliotekarz Dzikowa, Dr Michał Marczak (1886-1945), Sandomierz 1996.
Mazurkowa Bożena, Nowy „Grand tour” w świetle „Mes Voyages” Walerii Tarnowskiej, w: Polski „Grand tour” w XVIII i początkach XIX wieku, red. Agata Roćko, Warszawa 2014, s. 153-182.
Nieć Grzegorz, Lektury galicyjskiego arystokraty doby międzypowstaniowej (literatura w życiu i edukacji Stanisława Tarnowskiego do 1863 roku), w: Zalecenia i przestrogi lekturowe (XVI-XX wiek), red. Mariola Jarczykowa i Agnieszka Bajor, Katowice 2012, s. 43-55.
Nieć Grzegorz, Krakowskie lata młodości Stanisława Tarnowskiego. Literackie fascynacje i lektury w świetle korespondencji i jego relacji pamiętnikarskich (autorzy, dzieła, księgozbiory), w: Kraków–Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki, t. X, red. Halina Kosętka, Grażyna Wrona, Grzegorz Nieć, Kraków 2011, s. 365-369.
Paduch Katarzyna, Jan Feliks Tarnowski i jego dzikowska biblioteka na przełomie XVIII i XIX wieku, „Saeculum Christianum” 20 (2013), s. 131-148.
Renfrew Colin, Archeologia i język. Łamigłówka pochodzenia Indoeuropejczyków, Warszawa–Poznań 2001.
Rudnicka Jadwiga, Norwid i książki, „Annales UMCS”, Sectio FF. 20/21 (2003), s. 449-445;
Rulka Kazimierz, Lektury więzienne Prymasa Wyszyńskiego, „Ateneum Kapłańskie” 142 (2004), z. 1, s. 66-80.
Sikora Jerzy, Pisarstwo Prymasa Tysiąclecia, Warszawa 2020.
Socha Irena, Polskie badania nad dziejami czytelnictwa po 2000 r. – bibliologiczny punkt widzenia wobec stanowiska historycznoliterackiego. Refleksje na marginesie jubileuszu 100. Urodzin Karola Głombiowskiego, w: Książka i biblioteka w procesie komunikacji społecznej, red. Renata Aleksandrowicz, Halina Rusińska-Giertych, Wrocław 2015, s. 101-123.
Socha Irena, Czytelnik w polskiej myśli bibliologicznej, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska-Migon, przy współudziale Agnieszki Łupszak, Wrocław 2011, s. 25-43.
Szocki Józef, Domowy świat książek. Wybrane księgozbiory polskie XIX wieku, Kraków 2000.
Szocki Józef, Księgozbiory domowe w procesie kultury czytelniczej w XIX i XX wieku, „Przegląd Humanistyczny” 2003,nr 5, s. 68-76.
Szymańska Kamila, Zainteresowania czytelnicze mieszkańców Leszna w XVIII wieku w świetle zawartości inwentarzy pośmiertnych, w: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. Anna Żbikowska- -Migon, przy wspójłudziale Agnieszki Łupszak, Wrocław 2011, s. 259-271.
Topolski Jerzy, Metodologia historii, wyd. III popr. i uzup. Warszawa 1984.
