Szkolnictwo polskie a Kościół rzymskokatolicki na Podolu w okresie międzywojennym

Abstrakt

Szkolnictwo polskie na terytorium Podola przed I wojną światową praktycznie nie istniało. Dopiero zmiany, jakie nastąpiły po 1914 roku w Rosji, umożliwiły rozwój oświaty polskiej. Znaczną rolę w tym odegrało duchowieństwo i Kościół rzymskokatolicki. Pierwsza szkoła z polskim językiem nauczania w guberni podolskiej powstała na początku 1916 roku przy parafii w Płoskirowie. W latach 1917-1920 opiekę nad oświatą polską na Podolu przejęła Polska Macierz Szkolna. W dość krótkim czasie sieć szkół polskich w tym regionie wzrosła do ponad 500, obejmując swym zasięgiem około 35 tysięcy dzieci i młodzieży.

Po ostatecznym zajęciu Podola przez bolszewików zdecydowana większość tych szkół przestała istnieć lub działała w ukryciu. Władze radzieckie w oparciu o dekret O oddzieleniu Kościoła od państwa i szkoły od Kościoła z 1918 roku w pierwszej kolejności zabrały się do wyeliminowania nauczania religii w szkołach oraz likwidacji wszystkich nielegalnych polskich instytucji oświatowych, często funkcjonujących przy parafiach katolickich. Przez pierwsze lata panowania bolszewików sieć polskich szkół na Podolu malała z roku na rok. Dopiero po 1924 roku nastąpił wzrost liczby polskich placówek oświatowych w USRR, w tym przede wszystkim na Podolu. W 1934 roku w obwodzie winnickim, który obejmował m.in. dawne terytorium guberni podolskiej, liczono już 285 szkół polskich z ponad 23 tysiącami uczniów. Zmiana polityki państwa względem Polaków w Związku Radzieckim w połowie lat trzydziestych doprowadziła w końcu do likwidacji zdecydowanej większości polskich instytucji oświatowych oraz do represji i prześladowań miejscowej ludności polskiej. Akcja ta zbiegła się w czasie również z ostatecznym rozprawieniem się państwa sowieckiego z Kościołem rzymskokatolickim na tych ziemiach. Tym samym władze komunistyczne zniszczyły wszystko, co wyodrębniało Polaków za Zbruczem.