Kaukaz w polskich planach walki o niepodległość w XIX wieku
Article Sidebar
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Main Article Content
Abstrakt
Imperialna polityka Cesarstwa Rosyjskiego doprowadziła pod koniec XVIII i na początku XIX wieku do zaboru przez to państwo części ziem polskich i Kaukazu. Dostrzegli to polscy politycy emigracyjni, którzy postanowili wykorzystać Kaukaz w walce o niepodległość Polski. W tym celu potrzebne było zbliżenie do Turcji, co pozostawało zbieżne z kierunkiem polityki zachodnich mocarstw – Anglii i Francji, dążących do powstrzymania rosyjskiej ekspansji w Europie i na Bliskim Wschodzie. Opierając się na wsparciu mocarstw zachodnich, wysłannicy kierującego polską polityką emigracyjną księcia Adama Jerzego Czartoryskiego rozwinęli w Turcji działalność skierowaną przeciw Rosji. Artykuł prezentuje polskie działania, których celem było przeniesienie walki o niepodległość na Kaukaz. Ich szczególne nasilenie przypada na okres między powstaniami listopadowym i styczniowym.
Modernizująca się w XIX wieku Turcja potrzebowała kadrowego wsparcia, które zaoferowali jej Polacy. Ceną za możliwość działania w Turcji była często konwersja wyznaniowa na islam, co dla wielu Polaków stanowiło ogromny problem. Mimo to polscy wojskowi reformowali turecką armię i dowodzili jej oddziałami. Działając na terenie Turcji, stworzyli też plany walki o niepodległość uwzględniające wykorzystanie sił antyrosyjskich na Bałkanach i Kaukazie. Otworzyło to drogę do utworzenia tam polskich oddziałów wojskowych, które podjęły walkę z Rosją podczas wojny krymskiej i po niej. W artykule zaprezentowano zabiegi polskich wojskowych i emisariuszy wysyłanych przez Hotel Lambert na Kaukaz, wśród których największe zasługi miał Michał Czajkowski oraz generałowie: Wojciech Chrzanowski, Feliks Breański i Ludwik Bystrzonowski. Dopiero jednak w 1857 r. pułkownik Teofil Łapiński stworzył oddział wojskowy, który podjął walkę z wojskiem rosyjskim na Kaukazie.
Artykuł podejmuje próbę krytycznej analizy dorobku, która obejmuje dwa elementy. Pierwszym polskim jest polemika z funkcjonującymi w Polsce stereotypami na temat Kaukazu. Drugim – zestawienie dotychczasowych ustaleń ze źródłami wytworzonymi w XIX wieku po rosyjskiej stronie frontu kaukaskiego przez polskich zesłańców i rosyjskie instytucje. Oba prowadzą do wniosku, że mimo niepowodzenia polskiej akcji militarnej na Kaukazie, podjęcie tam działań dowodzi determinacji i rozległości horyzontów myślowych polskich środowisk niepodległościowych w XIX wieku.
Article Details
Bibliografia
Caban W., Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii carskiej w latach 1831-1873, Warszawa 1973.
Chudzikowska J., Dziwne życie Sadyka Paszy. O Michale Czajkowskim, Warszawa: PIW 1971.
Chudzio H., Generałowie polscy w obronie twierdzy Kars podczas wojny krymskiej, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 9(2011).
Dopierała K., Adampol-Polonezkoy: z dziejów Polaków w Turcji, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 1983.
Furier A., Czeczenia i jej mieszkańcy w oczach Polaków, „Etnografia Polska” 41(1997), z. 1-2.
Furier A., Historyczne aspekty kulturowego zróżnicowania Kaukazu, „Sprawy Narodowościowe” (Seria nowa) 2000, z. 16-17.
Furier A, Kozacy w społeczeństwie rosyjskim, „Przegląd Zachodni” 1998, nr 2(287).
Furier A., Polacy w Gruzji, Warszawa: TRIO 2009.
Furier A., Polskie ślady w czeczeńskiej historii, „Przegląd Polonijny” 21(1995), z. 3(77).
Furier A., Wielokulturowość Kaukazu. W poszukiwaniu genezy zróżnicowania kulturowego regionu, „Sprawy Narodowościowe” (Seria nowa) 1999, z. 14-15.
Kalembka S., Wielka Emigracja. Polskie wychodźstwo polityczne w latach 1831-1862, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna 1971.
King Ch., Widmo wolności. Historia Kaukazu, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UJ 2008.
Klibanow A.I., Istorija religioznogo sekstianstwa w Rossii (60-je gody XIX w. – 1917 g.), Moskwa: Wydawnictwo „Nauka” 1965.
Konopczyński W., Polska a Turcja 1683-1792, Warszawa: Instytut Wschodni 1936, reprint: Kraków, Muzeum Historii Polski 2013.
Łapiński T., Die Bergvolker des Kaukasus und ihre Freiheitskampf, Hamburg: Hoffman und Dampe 1863.
Łątka J.S., Romantyczny kondotier, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1988.
Nowak J., Władysław Zamoyski. O sprawę polską w Europie (1848-1868), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2002.
Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818, Warszawa: Wydawnictwo MON 1985.
Piwnicki G., Polscy wojskowi i zesłańcy w carskiej armii na Kaukazie w XIX i na początku XX wieku, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2001.
Reychman J., Życie polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa: PIW 1959, s. 217-241.
Roszczyn M., Islam w Rosji: umma dopiero się rodzi, „Nowa Polityka Wschodnia” 2013, nr 3-4.
Skowronek J., Kontrowersje wokół Sadyka Paszy: (na marginesie pracy Wandy Smochowskiej-Petrowej, „Michał Czajkowski – Sadyk Pasza i Bałgarskoto wazrażdane”, Sofia 1973), „Przegląd Historyczny” 1976, nr 67(4).
Skowronek J., Polityka bałkańska Hotelu Lambert 1833-1856, Warszawa: UW 1976.
Systemy polityczne i kultura prawna państw azjatyckich, red. J. Marszałek-Kawa, M. Bidziński, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2018.
Taylor-Terlecka N., W oczach Zachodu: scenki z życia domowego Czerkiesów (na podstawie relacji podróżników), „Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies” 2015, nr 25.
Urquhart D., The secret of Russia in the Caspian and Euxine. The Circassian war as affecting the insurrection in Poland 1863 (unknown binding); reprint Franklin Classics Trade Press 2019.
Wereszycki H., Stosunki Hotelu Lambert z Hercenem i Bakuninem w przeddzień powstania styczniowego, „Przegląd Historyczny” 1957, nr 2.
Widerszal L., Sprawy kaukaskie w polityce europejskiej w latach 1831-1864, Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie 1934, reprint: Warszawa: Wydawnictwo Neriton 2011.
Żurawski vel Grajewski R., Kaukaz w „dyplomacji” księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w okresie kryzysu wschodniego (1832-1840), „Przegląd Nauk Historycznych” 2(2003), nr 2(4).