Wkład szlachty lubelskiej w dzieło reformy państwa w pierwszych latach działalności Sejmu Wielkiego

Waldemar Bednaruk

Waldemar Bednaruk Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL w Tomaszowie Lubelskim

Słowa kluczowe: Sejm Wielki, szlachta lubelska, Rzeczpospolita szlachecka (XVIII w.)

Abstrakt

The period of the reign of the last Polish king Stanisław August Poniatowski was when the thought of the necessity of radical changes grew in the minds of the nobility. The previous sejm (parliament) underwent degeneration in the course of the former hundred years and that gave rise to numerous pathologies, resulting in considerable weakening of the once powerful state. In the middle of the 1780’s the approaching conflict between Russia and Turkey and the cooling in the relations between our neighbours seemed to favour realization of the aims planned for long. Despite the lack of unequivocal consent on the part of the nobility to introduce a bold project of political changes, the patriotic camp – in agreement with the king – prepared and enforced the Constitution on Third of May, 1792, which was the first principal act in the European continent, and the second in the world. The Third of May Constitution, the preparation and resolution of which was largely aided by representatives of the Lublin voivodship, abolished liberum veto, did away with free election, replacing it with throne inheritance, and introduced a number of modern political solutions, at the same time not infringing – according to the demand of the Lublin nobility – any of the prerogatives of that class.

Bibliografia

Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1985.

Dyaryusz Seymu ordynaryinego 1788 Roku, b.m. i r.w.

Głos J. W. Dłuskiego starosty łukowskiego, posła z wwodztwa lubelskiego na sessyi sejmowey dnia 17 lipca 1789 miany, Warszawa 1789.

Głos Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana Starosty Łukowskiego posła woiewództwa lubelskiego w materyi rozkładu podatku Ziemiańskiego na Sessyi Seymowey dnia 2 Kwietnia miany, Warszawa 1790.

Kermisz J., Lublin i lubelskie w ostatnich latach Rzeczypospolitej (1788-1794), Lublin 1939.

Konopczyński W., Dłuski Tomasz, [w:] Polski słownik biograficzny, red. W. Konopczyński i in., t. V, Kraków 1946.

Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, t. II, Warszawa 1986. Kożmian K., Pamiętniki, Poznań 1858.

Księgi Grodzkie Lubelskie. Relacje, Manifesty, Oblaty, rękopis Archiwum Państwowego w Lublinie, sygn. 375 i 509.

Lewandowska-Malec I., Sejm Walny Koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587-1632), Kraków 2009.

List króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Antoniego Debolego dotyczący instrukcji sejmiku lubelskiego z 10 IX 1788 r., rękopis AGAD, Zbiór Popielów, sygn. 417.

Lityński A., Sejmiki ziemskie 1764-1793. Dzieje reformy, Katowice 1988. Michalski J., Plan Czartoryskich naprawy Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historyczny”, 1956, nr 4-5, s. 29-43.

Michalski J., Propaganda konserwatywna w walce z reforma w początkach panowania Stanisława Augusta, „Przegląd Historyczny”, 1952, nr 43, s. 536-562. Mowa Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana Tomasza Dłuskiego Podkomorzego i Posła Woiewództwa Lubelskiego imieniem tegoż Wwdztwa do J. K. Mci miana na Sessyi seymowey 23 grudnia 1790, b.m. i r.w.

Mowa J.W. Dłuskiego Starosty Łukowskiego Posła z Województwa Lubelskiego na sessyi Seymowey dnia 28 Sierpnia 1789 r. miana, b.m. i r.w.

Mowa J.W. Jmci Pana Ignacego Wybranowskiego Stolnika i Posła Wdztwa: Lubelskiego w materyi podanego Proiektu do Uniwersału na Seymiki Extra ordynaryine po Woiewodztwach w okoliczności czyli Obierania Krolow, czyli sukcessyonalnego Tronu, Dnia 30 Augusta 1790 miana, b.m. i r.w.

Nanke C., Szlachta wołyńska wobec Konstytucji 3-go maja, Archiwum Naukowe, t. III, Lwów 1907.

Protestacja przeciw sukcessyi tronu w Polszcze JWW. Seweryna Rzewuskiego Hetmana Polnego Koronnego y Stanisława Szczesnego Potockiego Generała Artyleryi Koronney, Posła z prześwietnego Województwa Bracławskiego z dnia 25 września 1790 Roku. Wypis z Xiag Ziemskich Województwa Bracławskiego, b.m. i r.w.

Rostworowski E., Historia powszechna wiek XVIII, Warszawa 1995.

Rzewuski A. W., O formie rządu republikańskiego myśli, t. II, Warszawa 1790.

Rzewuski W., Myśli o teraźniejszych okolicznościach Rzeczypospolitej. Poczajów 1756.

Teki Pawińskiego rękopis biblioteki PAN w Krakowie, sygn. 8326.

Uniwersał marszałków sejmu Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy z dnia 24 września 1790 roku w sprawie zapytania obywateli o zgodę na obranie następcy za życia Króla, b.m. i r.w.

Wielka historia Polski, t. V, red. M. Szulc, Kraków 1998.