O osobliwościach metodologicznych badań naukowych i diagnostycznych prowadzonych przez psychologów klinicznych
Keywords:
diagnoza psychologiczna; teoria psychologiczna; proces badawczy; EBA; EBPP; trafność wewnętrzna; trafność zewnętrzna; psychologia kliniczna
Abstract
Artykuł skupia się na metodologicznych osobliwościach praktyki badawczej (badania naukowe
i badania diagnostyczne) psychologii klinicznej. Autor wskazuje na typowe odstępstwa tej praktyki od standardów metodologicznych współczesnej psychologii – zwłaszcza tych, które wpisane zostały we wzorzec diagnozy opartej na dowodach empirycznych i praktyki psychologicznej opartej na dowodach empirycznych: lekceważenie prymarnej roli empirycznych teorii psychologicznych, zbyt częste odstępstwa od standardów psychometrycznych w procedurach konstruowania i stosowania testów psychologicznych (bywa, że są to pseudotesty, jak np. Test Drzewa Kocha). W artykule podkreślono ważność trafności teoretycznej testu psychologicznego. Podniesiono też problem zapewniania badaniom naukowym prowadzonym przez klinicystów trafności wewnętrznej i zewnętrznej.
References
AERA/APA/NCME; American Educational Research Association, American Psychological Association, National Council on Measurement in Education (1999/2007). Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
APA, American Psychological Association (2010). Publication manual of the American Psycho-logical Association (6th ed.). Washington, DC: Author.
APA, APA Presidential Task Force on Evidence-Based Practice (2006). Evidence-based practice in psychology. American Psychologist, 61(4), 271-285.
Boake, C. (2002). From the Binet-Simon to the Wechsler-Bellevue: Tracing the history of intelligence testing. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 24(3), 383-405.
Brzeziński, J. (1994). Dimensions of diagnostic space. In J. Brzeziński (Ed.), Probability in theory--building. Experimental and non-experimental approaches to scientific research in psychology (pp. 197-223). Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 39.
Brzeziński J. (1996). Theory and social practice. One or two psychologies? In A. Zeidler-Janiszewska (Ed.), Epistemology and history. Humanities as a philosophical problem and Jerzy Kmita’s approach to it (pp. 351-364). Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 43.
Brzeziński, J. (2013). Methodological awareness and ethical awareness in the context of university education (on the example of psychology). In B. Bokus (Ed.), Responsibility. A cross--disciplinary perspective (pp. 261-277). Warsaw, PL: Lexem.
Brzeziński, J., & Kowalik, S. (1991). Diagnoza kliniczna w kontekście praktyki społecznej. In H. Sęk (Ed.), Społeczna psychologia kliniczna (pp. 187-212). Warsaw, PL: WydawnictwoNaukowe PWN.
Brzeziński, J., & Toeplitz-Winiewska, M. (2008). Model zawodowy psychologa klinicznego. In H. Sęk (Ed.), Psychologia kliniczna (2nd ed., vol. 1, pp. 299-324). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Campbell, D., & Fiske, D. (1959). Convergent and discriminant validation by the multitrait–multimethod matrix. Psychological Bulletin, 56(2), 81-105; also Polish translation in J. Brzeziński (Ed.). (2005). Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów (pp. 431-459). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cronbach, L. J. (1989). Construct validation after 30 years. In R. L. Linn (Ed.), Intelligence. Measurement theory and public policy (pp. 147-171). Champaign: University of Illinois Press.
Cronbach, L., & Meehl, P. (1955). Construct validity in psychological tests. Psychological Bulletin, 52(4), 281-302; also Polish translation in J. Brzeziński (Ed.) (2005). Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów (pp. 403-430). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Ellis, H. C. (1992). Graduate education in psychology. Past, present, and future. American Psychologist, 47(4), 570-576.
Frank, G. (1984). Wechsler enterprise. Oxford: Pergamon Press.
Grove, W. M., & Barden, R. C. (1999). Protecting the integrity of the legal system: The admissibility of testimony from mental health experts under Daubert/Kumho analyses. Psychology, Public Policy, and Law, 5(1), 224-242.
Gulliksen, H. O. (1950). Theory of mental tests. New York: J. Wiley.
Hornowska, E. (1988). Skala inteligencji Davida Wechslera w świetle teorii inteligencji. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed., pp. 21-48). Warsaw, PL: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hunsley, J., Elliot, K., & Therrien, Z. (2013). The efficacy and effectiveness of psychological treatments. Retrieved May 3, 2015, from http://www.cpa.ca/docs/File/Practice/TheEfficacyAndEffectivenessOfPsychologicalTreatments_web.pdf
Jacob, F. (1973). The logic of life: A history of heredity. New York: Pantheon Books.
JARS Group, APA Publications and Communications Board Working Group on Journal Article Reporting Standards (2008). Reporting standards for research in psychology. Why do we need them? What might they be? American Psychologist, 63(9), 839-851.
Jaworska, A. (2001). Badanie efektywności psychoterapii metodą Consumer Reports: Analiza metodologii. Czasopismo Psychologiczne, 7(2), 227-240.
Kaufman, A. S., & Lichtenberger, E. O. (1999). Essentials of WAIS-III Assessment. New York: Wiley.
Kaufman, M. (2007). In memoriam: The idioverse of Saul Rosenzweig (1907–2004). Journal of Psychotherapy Integration, 17(4), 363-368.
King, B. M., & Minium, E. W. (2009). Statystyka w psychologii i pedagogice. Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalik, S. (1988). Diagnostyczne i kliniczne właściwości Skal Inteligencji: W-B I/II, WAIS, WAIS-R. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed, pp. 386-462). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalik, S., & Brzeziński, J. (1991a). Diagnoza kliniczna. In H. Sęk (Ed.), Społeczna psychologia kliniczna (pp. 213-239). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalik, S., & Brzeziński, J. (1991b). Protodiagnoza kliniczna. In H. Sęk (Ed.), Społeczna psychologia kliniczna (pp. 240-254). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kuhn, T. S. (1996). The structure of scientific revolutions (3rd ed.). Chicago, IL: The Chicago of University Press.
Leckliter, I. N., Matarazzo, J. D., & Silverstein, A. B. (1986). A literature review of factor analytic studies of the WAIS-R. Journal of Clinical Psychology, 42, 322-342.
Lewicki, A. (1969). Psychologia kliniczna w zarysie. In A. Lewicki (Ed.), Psychologia kliniczna (pp. 9-155). Warsaw, PL: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lichtenberger, E. O., & Kaufman, A. S. (2009). Essentials of WAIS-IV assessment. New York: Wiley.
Lord, F. M., & Novick, M. R. (1968). Statistical theories of mental test scores. Reading, MA: Addison-Wesley.
Matarazzo, J. D. (1987). There is only one psychology, no specialties, but many applications. American Psychologist, 42, 893-903.
Meehl, P. E. (1954). Clinical versus statistical prediction. A theoretical analysis and a review of the evidence. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
Miller, A. G. (Ed.). (1972). The social psychology of psychological research. New York: The Free Press.
Nathan, P. E., Stuart, S. P., & Dolan, S. L. (2000). Research on psychotherapy efficacy and effectiveness: Between Scylla and Charybdis? Psychological Bulletin, 126(6), 964-981.
Paluchowski, W. J. (2010). Diagnoza oparta na dowodach empirycznych – czy potrzebny jest „polski Buros”? Roczniki Psychologiczne, 13(2), 7-27.
Rapaport, D. A. (1945). Diagnostic psychological testing (vol. 1). Chicago, IL: Yearbook Publishing.
Ritzler, B., Erard, R., & Pettigrew, G. (2002). Protecting the integrity of Rorschach expert witnesses. A reply to Grove and Barden (1999) Re: The admissibility of testimony under Daubert/Kumho analyses. Psychology, Public Policy, and Law, 8(2), 201-215.
Rosenzweig, S. (1933). The experimental situation as a psychological problem. Psychological Review, 40(4), 337-354.
Seligman, M. E. P. (1996). Skuteczność psychoterapii. Badania ankietowe. Czasopismo Psychologiczne, 2(2), 101-112.
Silverman, D. (2006). Interpreting qualitative data: Methods for analyzing talk, text and interaction. (3rd ed.) London: SAGE Publications Ltd.
Spearman, C. E. (1927). The abilities of man. New York: Macmillan.
Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Stemplewska-Żakowicz, K., & Paluchowski, W. J. (2008). Podstawy diagnozy psychologicznej. In J. Strelau & D. Doliński (Eds.), Psychologia. Podręcznik akademicki (vol. 2, pp. 23-63). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sułkowski, H. (2007). Co lekarz praktyk o medycynie opartej na dowodach wiedzieć powinien. Retrieved May 3, 2015, from http://www.umed.lodz.pl/kmz/doc/ebm.pdf
Tulsky, D. S., Saklofske, D. H., Chelune, G. J., Heaton, R. K., Ivnik, R. J., Bornstein, R., Prifitera, A., & Ledbetter, M. F. (Eds.) (2003). Clinical interpretation of the WAIS-III and WMS-III. San Diego, CA: Academic Press.
Wechsler, D. (1939/1998). Definicja i natura inteligencji. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed., pp. 15-20). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wechsler, D. (1941/1998). Diagnostyczne i kliniczne właściwości Skali Wechsler-Bellevue. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed.,pp. 363-385). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Westen, D., & Rosenthal, R. (2003). Quantifying construct validity: Two simple measures. Journal of Personality and Social Psychology, 84(3), 608-618.
Wilkinson, L., & Task Force on Statistical Inference (1999). Statistical methods in psychology journals: Guidelines and explanations. American Psychologist, 54(8), 594-604.
Zawadzki, B. (2006). Kwestionariusze osobowości. Strategia i procedura konstruowania. Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zimmerman, I. L., & Woo-Sam, J. M. (1973). Clinical interpretation of the Wechsler Adult Intelligence Scale. New York: Grune & Stratton.
APA, American Psychological Association (2010). Publication manual of the American Psycho-logical Association (6th ed.). Washington, DC: Author.
APA, APA Presidential Task Force on Evidence-Based Practice (2006). Evidence-based practice in psychology. American Psychologist, 61(4), 271-285.
Boake, C. (2002). From the Binet-Simon to the Wechsler-Bellevue: Tracing the history of intelligence testing. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 24(3), 383-405.
Brzeziński, J. (1994). Dimensions of diagnostic space. In J. Brzeziński (Ed.), Probability in theory--building. Experimental and non-experimental approaches to scientific research in psychology (pp. 197-223). Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 39.
Brzeziński J. (1996). Theory and social practice. One or two psychologies? In A. Zeidler-Janiszewska (Ed.), Epistemology and history. Humanities as a philosophical problem and Jerzy Kmita’s approach to it (pp. 351-364). Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 43.
Brzeziński, J. (2013). Methodological awareness and ethical awareness in the context of university education (on the example of psychology). In B. Bokus (Ed.), Responsibility. A cross--disciplinary perspective (pp. 261-277). Warsaw, PL: Lexem.
Brzeziński, J., & Kowalik, S. (1991). Diagnoza kliniczna w kontekście praktyki społecznej. In H. Sęk (Ed.), Społeczna psychologia kliniczna (pp. 187-212). Warsaw, PL: WydawnictwoNaukowe PWN.
Brzeziński, J., & Toeplitz-Winiewska, M. (2008). Model zawodowy psychologa klinicznego. In H. Sęk (Ed.), Psychologia kliniczna (2nd ed., vol. 1, pp. 299-324). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Campbell, D., & Fiske, D. (1959). Convergent and discriminant validation by the multitrait–multimethod matrix. Psychological Bulletin, 56(2), 81-105; also Polish translation in J. Brzeziński (Ed.). (2005). Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów (pp. 431-459). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cronbach, L. J. (1989). Construct validation after 30 years. In R. L. Linn (Ed.), Intelligence. Measurement theory and public policy (pp. 147-171). Champaign: University of Illinois Press.
Cronbach, L., & Meehl, P. (1955). Construct validity in psychological tests. Psychological Bulletin, 52(4), 281-302; also Polish translation in J. Brzeziński (Ed.) (2005). Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów (pp. 403-430). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Ellis, H. C. (1992). Graduate education in psychology. Past, present, and future. American Psychologist, 47(4), 570-576.
Frank, G. (1984). Wechsler enterprise. Oxford: Pergamon Press.
Grove, W. M., & Barden, R. C. (1999). Protecting the integrity of the legal system: The admissibility of testimony from mental health experts under Daubert/Kumho analyses. Psychology, Public Policy, and Law, 5(1), 224-242.
Gulliksen, H. O. (1950). Theory of mental tests. New York: J. Wiley.
Hornowska, E. (1988). Skala inteligencji Davida Wechslera w świetle teorii inteligencji. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed., pp. 21-48). Warsaw, PL: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hunsley, J., Elliot, K., & Therrien, Z. (2013). The efficacy and effectiveness of psychological treatments. Retrieved May 3, 2015, from http://www.cpa.ca/docs/File/Practice/TheEfficacyAndEffectivenessOfPsychologicalTreatments_web.pdf
Jacob, F. (1973). The logic of life: A history of heredity. New York: Pantheon Books.
JARS Group, APA Publications and Communications Board Working Group on Journal Article Reporting Standards (2008). Reporting standards for research in psychology. Why do we need them? What might they be? American Psychologist, 63(9), 839-851.
Jaworska, A. (2001). Badanie efektywności psychoterapii metodą Consumer Reports: Analiza metodologii. Czasopismo Psychologiczne, 7(2), 227-240.
Kaufman, A. S., & Lichtenberger, E. O. (1999). Essentials of WAIS-III Assessment. New York: Wiley.
Kaufman, M. (2007). In memoriam: The idioverse of Saul Rosenzweig (1907–2004). Journal of Psychotherapy Integration, 17(4), 363-368.
King, B. M., & Minium, E. W. (2009). Statystyka w psychologii i pedagogice. Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalik, S. (1988). Diagnostyczne i kliniczne właściwości Skal Inteligencji: W-B I/II, WAIS, WAIS-R. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed, pp. 386-462). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalik, S., & Brzeziński, J. (1991a). Diagnoza kliniczna. In H. Sęk (Ed.), Społeczna psychologia kliniczna (pp. 213-239). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalik, S., & Brzeziński, J. (1991b). Protodiagnoza kliniczna. In H. Sęk (Ed.), Społeczna psychologia kliniczna (pp. 240-254). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kuhn, T. S. (1996). The structure of scientific revolutions (3rd ed.). Chicago, IL: The Chicago of University Press.
Leckliter, I. N., Matarazzo, J. D., & Silverstein, A. B. (1986). A literature review of factor analytic studies of the WAIS-R. Journal of Clinical Psychology, 42, 322-342.
Lewicki, A. (1969). Psychologia kliniczna w zarysie. In A. Lewicki (Ed.), Psychologia kliniczna (pp. 9-155). Warsaw, PL: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lichtenberger, E. O., & Kaufman, A. S. (2009). Essentials of WAIS-IV assessment. New York: Wiley.
Lord, F. M., & Novick, M. R. (1968). Statistical theories of mental test scores. Reading, MA: Addison-Wesley.
Matarazzo, J. D. (1987). There is only one psychology, no specialties, but many applications. American Psychologist, 42, 893-903.
Meehl, P. E. (1954). Clinical versus statistical prediction. A theoretical analysis and a review of the evidence. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
Miller, A. G. (Ed.). (1972). The social psychology of psychological research. New York: The Free Press.
Nathan, P. E., Stuart, S. P., & Dolan, S. L. (2000). Research on psychotherapy efficacy and effectiveness: Between Scylla and Charybdis? Psychological Bulletin, 126(6), 964-981.
Paluchowski, W. J. (2010). Diagnoza oparta na dowodach empirycznych – czy potrzebny jest „polski Buros”? Roczniki Psychologiczne, 13(2), 7-27.
Rapaport, D. A. (1945). Diagnostic psychological testing (vol. 1). Chicago, IL: Yearbook Publishing.
Ritzler, B., Erard, R., & Pettigrew, G. (2002). Protecting the integrity of Rorschach expert witnesses. A reply to Grove and Barden (1999) Re: The admissibility of testimony under Daubert/Kumho analyses. Psychology, Public Policy, and Law, 8(2), 201-215.
Rosenzweig, S. (1933). The experimental situation as a psychological problem. Psychological Review, 40(4), 337-354.
Seligman, M. E. P. (1996). Skuteczność psychoterapii. Badania ankietowe. Czasopismo Psychologiczne, 2(2), 101-112.
Silverman, D. (2006). Interpreting qualitative data: Methods for analyzing talk, text and interaction. (3rd ed.) London: SAGE Publications Ltd.
Spearman, C. E. (1927). The abilities of man. New York: Macmillan.
Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Stemplewska-Żakowicz, K., & Paluchowski, W. J. (2008). Podstawy diagnozy psychologicznej. In J. Strelau & D. Doliński (Eds.), Psychologia. Podręcznik akademicki (vol. 2, pp. 23-63). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sułkowski, H. (2007). Co lekarz praktyk o medycynie opartej na dowodach wiedzieć powinien. Retrieved May 3, 2015, from http://www.umed.lodz.pl/kmz/doc/ebm.pdf
Tulsky, D. S., Saklofske, D. H., Chelune, G. J., Heaton, R. K., Ivnik, R. J., Bornstein, R., Prifitera, A., & Ledbetter, M. F. (Eds.) (2003). Clinical interpretation of the WAIS-III and WMS-III. San Diego, CA: Academic Press.
Wechsler, D. (1939/1998). Definicja i natura inteligencji. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed., pp. 15-20). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wechsler, D. (1941/1998). Diagnostyczne i kliniczne właściwości Skali Wechsler-Bellevue. In J. Brzeziński & E. Hornowska (Eds.), Skala Inteligencji WAIS-R Wechslera. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej (2nd ed.,pp. 363-385). Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Westen, D., & Rosenthal, R. (2003). Quantifying construct validity: Two simple measures. Journal of Personality and Social Psychology, 84(3), 608-618.
Wilkinson, L., & Task Force on Statistical Inference (1999). Statistical methods in psychology journals: Guidelines and explanations. American Psychologist, 54(8), 594-604.
Zawadzki, B. (2006). Kwestionariusze osobowości. Strategia i procedura konstruowania. Warsaw, PL: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zimmerman, I. L., & Woo-Sam, J. M. (1973). Clinical interpretation of the Wechsler Adult Intelligence Scale. New York: Grune & Stratton.
Published
2019-04-05
Issue
Section
Articles
Copyright (c) 2016 Roczniki Psychologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
