Czynniki sprzyjające i niesprzyjające podmiotowemu spostrzeganiu pacjenta przez terapeutę
Keywords:
podmiotowe postrzeganie klienta, humanizowanie klienta, mentalizacja terapeuty względem klienta, relacja terapeutyczna
Abstract
W ramach dynamicznie rozwijającego się nurtu badań nad czynnikami warunkującymi efektywność psychoterapii wyodrębniono nie tylko techniki terapeutyczne o dowiedzionej skuteczności w terapii określonych zaburzeń, lecz także te elementy relacji terapeutycznej, które w istotny sposób wiążą się ze skutecznością psychoterapii. Do tych ostatnich zaliczono sojusz terapeutyczny oraz empatię terapeuty. Oba te pojęcia są złożonymi, wielowymiarowymi konstruktami, których wspólnym elementem wydaje się podmiotowy stosunek terapeuty do klienta – przypisywanie mu psychologicznej głębi oraz sprawczości. W tym kontekście zadajemy pytanie o czynniki mogące owo podmiotowe postrzeganie facylitować oraz takie, które mogą je utrudniać czy wręcz hamować. Odpowiedzi na powyższe pytanie poszukujemy w literaturze dotyczącej psychoterapii, a także w obszarze psychologii społecznej. Uwzględniając wnioski płynące z badań prowadzonych w ramach obu tych dziedzin, formułujemy przesłanki dla praktyki klinicznej, ukierunkowane na wzmacnianie dwupodmiotowej relacji między terapeutą a klientem, a także pytania badawcze mające na celu ich weryfikację.
References
Bar-Tal, D. (1989). Delegitimization: The extreme case of stereotyping. W: D. Bar-Tal, C. F. Graumann, A. Kruglanski i W. Stroebe (red.), Stereotyping and prejudice: Changing conceptions (s. 169-182). New York: Springer.
Bastian, B. i Haslam, N. (2010). Excluded from humanity: The dehumanizing effects of social ostracism. Journal of Experimental Social Psychology, 46(1), 107-113.
Bastian, B. i Haslam, N. (2011). Experiencing dehumanization: Cognitive and emotional effects of everyday dehumanization. Basic and Applied Social Psychology, 33, 295-303.
Batson, C. D. (2009). These things called empathy: Eight related butdistinct phenomena. W: J. Decetyi i W. J. Ickes (red.), The social neuroscience of empathy (s. 3-15). Cambridge, MA: MIT Press.
Bohart, A., Elliott, R., Greenberg L. i Watson, J. (2002). Empathy. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 89-108). New York: Oxford University Press.
Brewer, M. B. i Harasty Feinstein, A. S. (1999). Dual processes in the cognitive representation of persons and social categories. W: S. Chaikeni i Y. Trope (red.), Dual-process theories in social psychology (s. 255-270). New York: Guilford Press.
Bride, B., Radey, M. i Figley, Ch. (2007). Measuring compassion fatigue. Clinical Social Work Journal, 35(3), 155-163.
Buber, M. (1992). Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Charmaz, K. (2009). Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czabała, J. C. (2011). Użyteczność kliniczna interwencji wspartych empirycznie (komentarz do tekstu prof. Jadwigi M. Rakowskiej. Roczniki Psychologiczne, 14(1), 35-40.
Dyck, M. J. i O’Donovan, A. (2003). What are the benefits of longer training in psychology? A comment on Helmes and Wilmoth (2002). Australian Psychologist, 38(3), 214-215.
Elliott, R., Bohart, A., Watson, J. i Greenberg L. (2011). Empathy. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-basedresponsiveness (s. 132-152). New York: Oxford University Press.
Fiske, S. T. (1993). Controlling other people.The impact of power on stereotyping. American Psychologist, 48(6), 621-628.
Fiske, S. T., Lin, M. i Neuberg, S. L. (1999). The continuum model: Ten years later. W: S. Chaikeni i Y. Trope (red.), Dual-process theories in social psychology (s. 231-254). New York: Guilford Press.
Geller, S. M. i Greenberg, L. S. (2002). Therapeutic presence: Therapists’ experience of presence in the psychotherapy encounter. Person-Centered & Experiential Psychotherapies, 1(1-2), 71-86.
Geller, S. M., Greenberg, L. S. i Watson, J. C. (2010). Therapist and client perceptions of therapeutic presence: The development of a measure. Psychotherapy Research, 20(5), 599-610.
Haque, O. S. i Waytz, A. (2012). Dehumanization in medicine: Causes, solutions, and functions. Perspectives on Psychological Science, 7(2), 176-186.
Harris, L. T. i Fiske, S. T. (2009). Social neuroscience evidence for dehumanised perception. European Review of Social Psychology, 20, 192-231.
Haslam, N. (2006). Dehumanization. An integrative review. Personality and Social Psychology Review, 10(3), 252-264.
Horvath, A. O. i Bedi, R. P. (2002). The alliance. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 37-69). New York: Oxford University Press.
Horvath, A. O., Del Re, A. C., Flückiger, C. i Symonds, D. (2011). Alliance in individual psychotherapy. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 25-69). New York: Oxford University Press.
Johnson, W. B. i Campbell, C. D. (2004). Character and fitness requirements for professional psychologists: Training directors’ perspectives. Professional Psychology: Research and Practice, 35(4), 405-411.
Józefik, B. (2011). Komentarz do artykułu prof. Jadwigi M. Rakowskiej „Użyteczność kliniczna interwencji psychoterapeutycznych wspartych empirycznie”. Roczniki Psychologiczne, 14(1), 47-51.
Kępiński, A. (1989). Poznanie chorego (wyd. 2). Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Kofta, M. (2009). Uprzedzenia wobec obcych – od antypatii do dehumanizacji. W: J. Kozielecki (red.), Nowe idee w psychologii: psychologia XXI wieku (s. 274-295). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kofta, M., Baran, T. i Tarnowska, M. (2014). Dehumanization as a denial of human potentials: The naïve theory of humanity perspective. W: P. Bain, J. Vaesi i J. Ph. Leyens (red.), Humanness and dehumanization (s. 257-275). New York: Psychology Press.
Kofta, M. i Sławuta, P. (2011). Kolektywne poczucie winy a postawy wobec Żydów i procesy ich (de)humanizacji: rola bliskości kulturowej. W: M. Kofta i M. Bilewicz (red.), Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe (s. 147-167). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lambert, M. J. i Barley, D. E. (2002). Research summary on the therapeutic relationship and psychotherapy outcome. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 17-32). New York: Oxford University Press.
Leyens, J. P., Paladino, M. P., Rodriguez-Torres, R., Demoulin, S., Rodriguez-Perez, A. i Gaunt, R. (2000). The emotional side of prejudice: The attribution of secondary emotions to ingroups and outgroups. Personality and Social Psychology Review, 4, 186-197.
Lutz, W., Leon, S. C., Martinovich, Z., Lyons, J. S. i Stiles, W. B. (2007). Therapist effects in outpatient psychotherapy: A three-level growth curve approach. Journal of Counseling Psychology, 54(1), 32-39.
Nathan, P. E. i Gorman, J. M. (1998). A guide to treatments that work. New York: Oxford University Press.
Norcross, J. C. (2002). Empirically supported therapy relationships. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 3-16). New York: Oxford University Press.
Norcross, J. C. i Lambert, M. J. (2011). Evidence-basedtherapy relationships. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 3-21). New York: Oxford University Press.
Norcross, J. C. i Wampold, B. E. (2011). Evidence-basedtherapy relationships: Research conclusions and clinical practices. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 423-440). New York: Oxford University Press.
Okiishi, J., Lambert, M. J., Nielsen, S. L. i Ogles, B. M. (2003). Waiting for supershrink: An empirical analysis of therapist effects. Clinical Psychology & Psychotherapy, 10(6), 361-373.
Opotow, S. (1990). Moral exclusion and injustice: An introduction. Journal of Social Issues, 46(1), 1-20.
Peabody, S. A. i Gelso, C. J. (1982). Countertransference and empathy: The complex relationship between two divergent concepts in counseling. Journal of Counseling Psychology, 29(3), 240-245.
Popielski, K. (2008). Psychologia egzystencji. Wartości w życiu. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Radey, M. i Figley, C. (2007). The social psychology of compassion. Clinical Social Work Journal, 35(3), 207-214.
Rakowska, J. M. (2011). Użyteczność kliniczna interwencji terapeutycznych wspartych empirycznie – podsumowanie dyskusji. Roczniki Psychologiczne, 14(1), 69-89.
Rogers, C. R. (1992).The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting & Clinical Psychology, 60(6), 827-832 (przedruk oryginalnego artykułu, który ukazał się w 1957 r. w Journal of Consulting Psychology, 21, 95-103).
Rosenhan, D. L. (1973). On being sane in insane places. Science, 179, 250-258.
Rudman, L. A., Borgida, E. (1995). The afterglow of construct accessibility: The behavioral consequences of priming men to view women as sexual objects. Journal of Experimental Social Psychology, 31, 493-517.
Safran, J. D., Muran, J. C. i Eubanks-Carter, C. (2011). Repairing alliance ruptures. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 224-238). New York: Oxford University Press.
Salvio, M. A., Beutler, L., Wood, J. i Engle, D. (1992). The strength of the therapeutic alliance in three treatments for depression. Psychotherapy Research, 2(1), 31-36.
Shapiro, D. A., Firth-Cozens, J. i Stiles, W. B. (1989). The question of therapists’ differential effectiveness: A Sheffield Psychotherapy Project addendum. British Journal of Psychiatry, 154, 383-385.
Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Tajfel, H., Flament, C., Billig, M. G. i Bundy, R. P. (1971). Social categorization and intergroup behavior. European Journal of Social Psychology, 1, 149-178.
Tarnowska, M. (2011). Kiedy odmawiamy „obcym” części człowieczeństwa? Uwarunkowania zjawiska infrahumanizacji. W: M. Kofta i M. Bilewicz (red.), Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe (s. 168-188). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tarnowska, M., Sławuta, P. i Kofta, M. (2012). Procesy dehumanizowania „obcych”: mechanizmy i funkcje. W: M. Drogosz, M. Bilewicz, M. i M. Kofta (red.), Poza stereotypy: dehumanizacja i esencjalizm w postrzeganiu grup społecznych (s. 131-165). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Waytz, A., Gray, K., Epley, N. i Wegner, D. M. (2010). Causes and consequences of mind perception. Trends in Cognitive Sciences, 14(8), 383-388.
Zalewski, B., Filipiak, M. i Tarnowska, M. (2012). Metoda symulowanego klienta w nauczaniu diagnostyki klinicznej w psychologii. Czasopismo Psychologiczne, 18(1), 43-48.
Zuroff, D. C., Kelly, A. C., Leybman, M. J., Blatt, S. J. i Wampold, B. E. (2010). Between- -therapist and within-therapist differences in the quality of the therapeutic relationship: Effects on maladjustment and self-critical perfectionism. Journal of Clinical Psychology, 66(7), 681-697.
Bastian, B. i Haslam, N. (2010). Excluded from humanity: The dehumanizing effects of social ostracism. Journal of Experimental Social Psychology, 46(1), 107-113.
Bastian, B. i Haslam, N. (2011). Experiencing dehumanization: Cognitive and emotional effects of everyday dehumanization. Basic and Applied Social Psychology, 33, 295-303.
Batson, C. D. (2009). These things called empathy: Eight related butdistinct phenomena. W: J. Decetyi i W. J. Ickes (red.), The social neuroscience of empathy (s. 3-15). Cambridge, MA: MIT Press.
Bohart, A., Elliott, R., Greenberg L. i Watson, J. (2002). Empathy. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 89-108). New York: Oxford University Press.
Brewer, M. B. i Harasty Feinstein, A. S. (1999). Dual processes in the cognitive representation of persons and social categories. W: S. Chaikeni i Y. Trope (red.), Dual-process theories in social psychology (s. 255-270). New York: Guilford Press.
Bride, B., Radey, M. i Figley, Ch. (2007). Measuring compassion fatigue. Clinical Social Work Journal, 35(3), 155-163.
Buber, M. (1992). Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Charmaz, K. (2009). Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czabała, J. C. (2011). Użyteczność kliniczna interwencji wspartych empirycznie (komentarz do tekstu prof. Jadwigi M. Rakowskiej. Roczniki Psychologiczne, 14(1), 35-40.
Dyck, M. J. i O’Donovan, A. (2003). What are the benefits of longer training in psychology? A comment on Helmes and Wilmoth (2002). Australian Psychologist, 38(3), 214-215.
Elliott, R., Bohart, A., Watson, J. i Greenberg L. (2011). Empathy. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-basedresponsiveness (s. 132-152). New York: Oxford University Press.
Fiske, S. T. (1993). Controlling other people.The impact of power on stereotyping. American Psychologist, 48(6), 621-628.
Fiske, S. T., Lin, M. i Neuberg, S. L. (1999). The continuum model: Ten years later. W: S. Chaikeni i Y. Trope (red.), Dual-process theories in social psychology (s. 231-254). New York: Guilford Press.
Geller, S. M. i Greenberg, L. S. (2002). Therapeutic presence: Therapists’ experience of presence in the psychotherapy encounter. Person-Centered & Experiential Psychotherapies, 1(1-2), 71-86.
Geller, S. M., Greenberg, L. S. i Watson, J. C. (2010). Therapist and client perceptions of therapeutic presence: The development of a measure. Psychotherapy Research, 20(5), 599-610.
Haque, O. S. i Waytz, A. (2012). Dehumanization in medicine: Causes, solutions, and functions. Perspectives on Psychological Science, 7(2), 176-186.
Harris, L. T. i Fiske, S. T. (2009). Social neuroscience evidence for dehumanised perception. European Review of Social Psychology, 20, 192-231.
Haslam, N. (2006). Dehumanization. An integrative review. Personality and Social Psychology Review, 10(3), 252-264.
Horvath, A. O. i Bedi, R. P. (2002). The alliance. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 37-69). New York: Oxford University Press.
Horvath, A. O., Del Re, A. C., Flückiger, C. i Symonds, D. (2011). Alliance in individual psychotherapy. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 25-69). New York: Oxford University Press.
Johnson, W. B. i Campbell, C. D. (2004). Character and fitness requirements for professional psychologists: Training directors’ perspectives. Professional Psychology: Research and Practice, 35(4), 405-411.
Józefik, B. (2011). Komentarz do artykułu prof. Jadwigi M. Rakowskiej „Użyteczność kliniczna interwencji psychoterapeutycznych wspartych empirycznie”. Roczniki Psychologiczne, 14(1), 47-51.
Kępiński, A. (1989). Poznanie chorego (wyd. 2). Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Kofta, M. (2009). Uprzedzenia wobec obcych – od antypatii do dehumanizacji. W: J. Kozielecki (red.), Nowe idee w psychologii: psychologia XXI wieku (s. 274-295). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kofta, M., Baran, T. i Tarnowska, M. (2014). Dehumanization as a denial of human potentials: The naïve theory of humanity perspective. W: P. Bain, J. Vaesi i J. Ph. Leyens (red.), Humanness and dehumanization (s. 257-275). New York: Psychology Press.
Kofta, M. i Sławuta, P. (2011). Kolektywne poczucie winy a postawy wobec Żydów i procesy ich (de)humanizacji: rola bliskości kulturowej. W: M. Kofta i M. Bilewicz (red.), Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe (s. 147-167). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lambert, M. J. i Barley, D. E. (2002). Research summary on the therapeutic relationship and psychotherapy outcome. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 17-32). New York: Oxford University Press.
Leyens, J. P., Paladino, M. P., Rodriguez-Torres, R., Demoulin, S., Rodriguez-Perez, A. i Gaunt, R. (2000). The emotional side of prejudice: The attribution of secondary emotions to ingroups and outgroups. Personality and Social Psychology Review, 4, 186-197.
Lutz, W., Leon, S. C., Martinovich, Z., Lyons, J. S. i Stiles, W. B. (2007). Therapist effects in outpatient psychotherapy: A three-level growth curve approach. Journal of Counseling Psychology, 54(1), 32-39.
Nathan, P. E. i Gorman, J. M. (1998). A guide to treatments that work. New York: Oxford University Press.
Norcross, J. C. (2002). Empirically supported therapy relationships. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients (s. 3-16). New York: Oxford University Press.
Norcross, J. C. i Lambert, M. J. (2011). Evidence-basedtherapy relationships. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 3-21). New York: Oxford University Press.
Norcross, J. C. i Wampold, B. E. (2011). Evidence-basedtherapy relationships: Research conclusions and clinical practices. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 423-440). New York: Oxford University Press.
Okiishi, J., Lambert, M. J., Nielsen, S. L. i Ogles, B. M. (2003). Waiting for supershrink: An empirical analysis of therapist effects. Clinical Psychology & Psychotherapy, 10(6), 361-373.
Opotow, S. (1990). Moral exclusion and injustice: An introduction. Journal of Social Issues, 46(1), 1-20.
Peabody, S. A. i Gelso, C. J. (1982). Countertransference and empathy: The complex relationship between two divergent concepts in counseling. Journal of Counseling Psychology, 29(3), 240-245.
Popielski, K. (2008). Psychologia egzystencji. Wartości w życiu. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Radey, M. i Figley, C. (2007). The social psychology of compassion. Clinical Social Work Journal, 35(3), 207-214.
Rakowska, J. M. (2011). Użyteczność kliniczna interwencji terapeutycznych wspartych empirycznie – podsumowanie dyskusji. Roczniki Psychologiczne, 14(1), 69-89.
Rogers, C. R. (1992).The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting & Clinical Psychology, 60(6), 827-832 (przedruk oryginalnego artykułu, który ukazał się w 1957 r. w Journal of Consulting Psychology, 21, 95-103).
Rosenhan, D. L. (1973). On being sane in insane places. Science, 179, 250-258.
Rudman, L. A., Borgida, E. (1995). The afterglow of construct accessibility: The behavioral consequences of priming men to view women as sexual objects. Journal of Experimental Social Psychology, 31, 493-517.
Safran, J. D., Muran, J. C. i Eubanks-Carter, C. (2011). Repairing alliance ruptures. W: J. C. Norcross (red.), Psychotherapy relationships that work: Evidence-based responsiveness (s. 224-238). New York: Oxford University Press.
Salvio, M. A., Beutler, L., Wood, J. i Engle, D. (1992). The strength of the therapeutic alliance in three treatments for depression. Psychotherapy Research, 2(1), 31-36.
Shapiro, D. A., Firth-Cozens, J. i Stiles, W. B. (1989). The question of therapists’ differential effectiveness: A Sheffield Psychotherapy Project addendum. British Journal of Psychiatry, 154, 383-385.
Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Tajfel, H., Flament, C., Billig, M. G. i Bundy, R. P. (1971). Social categorization and intergroup behavior. European Journal of Social Psychology, 1, 149-178.
Tarnowska, M. (2011). Kiedy odmawiamy „obcym” części człowieczeństwa? Uwarunkowania zjawiska infrahumanizacji. W: M. Kofta i M. Bilewicz (red.), Wobec obcych. Zagrożenia psychologiczne a stosunki międzygrupowe (s. 168-188). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tarnowska, M., Sławuta, P. i Kofta, M. (2012). Procesy dehumanizowania „obcych”: mechanizmy i funkcje. W: M. Drogosz, M. Bilewicz, M. i M. Kofta (red.), Poza stereotypy: dehumanizacja i esencjalizm w postrzeganiu grup społecznych (s. 131-165). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Waytz, A., Gray, K., Epley, N. i Wegner, D. M. (2010). Causes and consequences of mind perception. Trends in Cognitive Sciences, 14(8), 383-388.
Zalewski, B., Filipiak, M. i Tarnowska, M. (2012). Metoda symulowanego klienta w nauczaniu diagnostyki klinicznej w psychologii. Czasopismo Psychologiczne, 18(1), 43-48.
Zuroff, D. C., Kelly, A. C., Leybman, M. J., Blatt, S. J. i Wampold, B. E. (2010). Between- -therapist and within-therapist differences in the quality of the therapeutic relationship: Effects on maladjustment and self-critical perfectionism. Journal of Clinical Psychology, 66(7), 681-697.
Published
2019-04-05
Issue
Section
Articles
Copyright (c) 2015 Roczniki Psychologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
