Co mierzą narzędzia psychometryczne stosowane w Polsce do diagnozy predyspozycji kierowców? Doniesienie z badań

Oleg Gorbaniuk; Bohdan Rożnowski; Adam Biela; Maria Biela-Warenica

doi:10.18290/rpsych.2015.18.1-6pl

Oleg Gorbaniuk Institute of Psychology, The John Paul II Catholic University of Lublin
Bohdan Rożnowski Institute of Psychology, The John Paul II Catholic University of Lublin
Adam Biela Institute of Psychology, The John Paul II Catholic University of Lublin
Maria Biela-Warenica

DOI: https://doi.org/10.18290/rpsych.2015.18.1-6pl

Keywords: psychologia transportu; testy diagnostyczne; prewencja wypadków drogowych

Abstract

Poziom bezpieczeństwa kierowców drogowych wymaga poprawy mechanizmu doboru kandydatów na kierowców zawodowych. Do tej pory powszechną praktyką jest dopasowywanie narzędzi diagnostycznych do konstruktów teoretycznych opisujących cechy i umiejętności uważane za przydatne w ruchu drogowym. W naszym podejściu zdecydowaliśmy się na podejście komplementarne i analizowaliśmy, co naprawdę zmierzą metody stosowane przez praktyków polskiej psychologii transportu i jakie odpowiadają im konstrukty teoretyczne. Uzyskane wyniki są traktowane jako pierwszy krok w kierunku określenia trafności prognostycznej narzędzi psychometrycznych. Analizy opierają się na wynikach badań testowych 300 kierowców zawodowych, mężczyzn w wieku 21-65 lat. W próbie byli reprezentowani w równej liczbie przedstawiciele sześciu grup: uczestnicy kolizji; uczestnicy wypadku, sprawcy kolizji, sprawcy wypadku, zatrzymani pod wpływem alkoholu oraz tacy, którzy nigdy nie uczestniczyli w żadnej w powyższych sytuacji. Analizie poddano 27 wskaźników, wyodrębnionych z dziewięciu narzędzi diagnostycznych powszechnie stosowanych przez psychologów transportu w Polsce. Przeprowadzono eksploracyjną analizę czynnikową, aby znaleźć ukrytą strukturę tych narzędzi. Kryterium Kaisera pozwoliło nam zidentyfikować rozwiązanie 8-czynnikowe jako optymalne. Uzyskane czynniki to: uwaga, dokładność spostrzegania wzrokowego, czujność umysłowa, wspólnotowość, sprawność reakcji i podejmowania decyzji, zdolności umysłowe (indukcja logiczna i dostrzeganie analogii), sprawczość, wrażliwość na aprobatę społeczną.

References

Abele, A. E., Uchronski, M., Suitner, C. i Wojciszke, B. (2008). Towards an operationalization of the fundamental dimensions of agency and communion: Trait content ratings in five countries considering valence and frequency of word occurrence. European Journal of Social Psychology, 38(7), 1202-1217.
Abele, A. E. i Wojciszke, B. (2007). Agency and communion from the perspective of self versus others. Journal of Personality and Social Psychology, 93(5), 751-763.
Bąk, J. (2003). Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców. Warszawa: Instytut Transportu Samochodowego.
Biela, A., Kamiński, L., Manek, A., Pietraszkiewicz, H., Sienkiewicz, Z. i Szumielewicz, J. (1992). Kwestionariusz lubelski Analizy Stanowiska Pracy. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Biela-Warenica, M. (2012). Psychologiczne uwarunkowania zachowań ryzykownych kierowców zawodowych. Niepublikowana praca doktorska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin.
Cattell, R. B. (1946). The description and measurement of personality. New York: Harcourt, Brace and World.
Clare, S. i Robertson, I. T. (2005). A meta-analytic review of the Big Five personality factors and accident involvement in occupational and non-occupational settings. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78(3), 355-376.
Jaworowska, A. (2011). EPQ-R – Kwestionariusz Osobowości Eysencka EPQ-R, Kwestionariusz Osobowości Eysencka w Wersji Skróconej EPQ-R(S).Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Jaworowska, A. i Szustrowa, T. (2000). TMS-K – Test Matryc Ravena w Wersji Standard – forma klasyczna. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Horn, J. L. i Cattell, R. B. (1966). Refinement and test of the theory of fluid and crystallized intelligence. Journal of Educational Psychology, 57(5), 253-270.
Łuczak, A. (2001). Wymagania psychologiczne w doborze osób do zawodów trudnych i niebezpiecznych. Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy.
Łuczak, A. i Najmiec, A. (2009). Badania sprawności psychofizycznej kierowców wypadkowych i bezwypadkowych w aspekcie prewencji wypadkowej i zwiększania kultury bezpieczeństwa w transporcie drogowym. Warszawa: CIOP.
Markowski, A. (2014). Szkolenie kierowców. Edukacja psychologiczna kierowców a bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Zaczerpnięte 27 marca 2014. Strona internetowa: http://www.grupaimage.com.pl/obserwator/ocenianietlonaukowe_3.html
Münsterberg, H. (1913). Psychology and industrial efficiency. Boston, MA: Houghton Mifflin.
Najmiec, A. (2008). Kultura bezpieczeństwa i psychologiczne uwarunkowania sprawności kierowcy – wybrane zagadnienia. Bezpieczeństwo Pracy: Nauka i Praktyka, 7-8, 10-13.
Nordfjærn, T. i Rundmo, T. (2013). Road traffic safety beliefs and driver behaviors among personality subtypes of drivers in the Norwegian population. Traffic Injury Prevention, 14(7),690-696.
Oltedal, S. i Rundmo, T. (2006). The effects of personality and gender on risky driving behaviour and accident involvement. Safety Science, 44(7), 621-628.
Ozkan, T., Lajunen, T. i Summala, H. (2006). Driver Behaviour Questionnaire: A follow-up study. Accident Analysis & Prevention, 38(2), 386-395.
Saucier, G., Thalmayer, A. G., Payne, D. L., Carlson, R., Sanogo, L., Ole-Kotikash, L., Church, A. T., Katigbak, M. S., Somer, O., Szarota, P., Szirmák, Z. i Zhou, X. (2014). A basic bivariate structure of personality attributes evident across nine languages. Journal of Personality, 82(1), 1-14.
Sommer, M., Herle, M., Hausler, J., Risser, R., Schutzhofer, B. i Chaloupka, Ch. (2008). Cognitive and personality determinants of fitness to drive. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour, 11(5), 362-375.
Spearman, C. (1927). The abilities of man: Their nature and measurement. New York: Macmillan.
Symon, E. (2013). Wypadki drogowe w Polsce. Warszawa: Biuro Ruchu Drogowego Zespół Profilaktyki i Analiz Komendy Głównej Policji.
Sundström, A. (2008). Self-assessment of driving skill – A review from a measurement perspective. Transportation Research part F, 11(1), 1-9.
Widerszal-Bazyl, M., Cieślak, R., Derlicka, M., Kurkus-Rozowska, B., Łuczak, A., Martyka, J., Najmiec, A., Nowak, K., Tausz, K. i Żołnierczyk-Zreda, D. (1998). Przewodnik po zawodach (t. I-VI). Warszawa: Krajowy Urząd Pracy–Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej.
Wontorczyk, A. (2011). Niebezpieczne zachowanie kierowców. Psychologiczny model regulacji zachowań w ruchu drogowym. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P. i Śliwińska, M. (1998). Inwentarz Osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.