O (nie)trafności ogólnego czynnika osobowości (GFP)

Bogdan Zawadzki; Jan Strelau

Bogdan Zawadzki Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii
Jan Strelau Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Psychologii

Abstract

W pracy podjęto problem trafności Ogólnego Czynnika Osobowości (General Factor of Personality, GFP). Analiza bazowała na danych zebranych ogółem w grupie 1906 osób (878 kobiet i 1028 mężczyzn w wieku 18-66 lat). GFP wyodrębniono na podstawie wyników badania kwestionariuszem NEO-FFI, zaś wyniki skal badających cechy Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości (PMO) oraz czynnika GFP odniesiono do 15 wybranych zmiennych kryterialnych: nasilenia objawów PTSD, uogólnionego poczucia własnej skuteczności, objawów osobowości schizotypowej, stylów zachowania w konflikcie (konsens, unikanie, dominacja, uleganie i kompromis) oraz behawioralnych czynników ryzyka chorób somatycznych (choroby wieńcowej i nowotworowej): Typu A, Typu 1, Typu 2 i Typu 4 osobowości oraz depresyjności, uległości i wrogości. Uzyskane wyniki wskazały na słabość pomiaru GFP (niska rzetelność, nieadekwatne dopasowanie modelu jednoczynnikowego do struktury skal NEO-FFI) oraz dużą zmienność trafności GFP. Analiza porównawcza zmiennych kryterialnych, dla których zarówno GFP, jak i skale PMO charakteryzowała wysoka trafność z przypadkami zmiennych wykazujących niską trafność czynnika GFP przy wysokiej trafności skal źródłowych, pozwoliła na zidentyfikowanie przyczyn zróżnicowania trafności GFP. Wynika ona z niskiego skorelowania skal PMO, skutkującego odmiennością wzorca interkorelacji skal od wzorca ich skorelowania ze zmiennymi kryterialnymi. W dyskusji wskazano na ograniczony sens teoretyczny i empiryczny czynnika GFP, zasadniczo odmienny od stosowanego w badaniach nad inteligencją czynnika ogólnego g, generowanego z testów zdolności czy nawet skal osobowości, które są agregatami wysokoskorelowanych cech niższego rzędu.

References

Ashton, M. C., Lee, K., Goldberg, L. R. i de Vries, R. E. (2009). Higher order factors of personality: Do they exist? Personality and Social Psychology Review, 13, 79-91.
Bożko, B. (2000). Depresyjność i wybrane składniki wzoru zachowania Typu A i Typu C a struktura podstawowych cech osobowości. Niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii UW, Warszawa.
Brzeziński, J. i Hornowska, E. (red.) (1993). Skala inteligencji Wechslera. WAIS-R. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cohen, J. i Cohen, P. (1983). Applied multiple regression/correlation analysis for the behavioral sciences. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Costa, P. T., Jr. i McCrae, R. R. (1992). Revised NEO Personality Inventory (NEO-PI-R) and NEO Five-Factor Inventory (NEO-FFI) professional manual. Odessa, FL: Psychological Assessment Resources.
DeYoung, C. G., Peterson, J. B. i Higgins, D. M. (2001). Higher-order factors of the Big Five predict conformity: Are there neuroses of health? Personality and Individual Differences, 33, 533-552.
Digman, J. M. (1997). Higher-order factors of the Big Five. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 1246-1256.
Grossarth-Maticek, R. i Eysenck, H. J. (1990). Personality, stress and disease: Description and validation of a new inventory. Psychological Reports, 66, 355-373.
Hakstian, A. R. i Whalen, T. E. (1976). A k-sample significance test for independent alpha coefficients. Psychometrika, 41, 219-231.
Holden, R. R. i Marjanovic, Z. (2012). A putatively general factor of personality (GFP) is not so general: A demonstration with the NEO PI-R. Personality and Individual Differences, 52, 37-40.
Juczyński, Z. (2009). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Just, C. (2011). A review of the literature on general factor of personality. Personality and Individual Differences, 50, 765-771.
Kaczmarek, M. i Zawadzki, B. (2012). Exposure to trauma, emotional reactivity and its interaction as predictors of the intensity of PTSD symptoms in the aftermath of motor vehicle accidents (MVA). Journal of Russian and East European Psychology, 50, 47-64.
Luszczynska, A., Scholz, U. i Schwarzer, R. (2005). The General Self-Efficacy Scale: Multicultural validation studies. The Journal of Psychology, 139, 439-457.
Matczak, A., Jaworowska, A., Ciechanowicz, A. i Stańczak, J. (2006). Bateria testów APIS-Z. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Musek, J. (2007). A general factor of personality: Evidence for the Big One in the Five-Factor Model. Journal of Research in Personality, 41, 1213-1233.
Nowakowska, M. (1975). Psychologia ilościowa z elementami naukometrii. Warszawa: PWN.
Osuch, K. (2005). Style zachowania w konflikcie a cechy osobowości. Niepublikowana praca magisterska, Wydział Psychologii UW, Warszawa.
Parnowska, D. (2011). Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania struktury schizotypii u osób zdrowych. Niepublikowana praca doktorska, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.
Rahim, M. A. (1983). A measure of styles of handling interpersonal conflict. Academy of Management Journal, 26, 368-376.
Raine, A. (1991). The SPQ: Scale for the assessment of schizotypal personality based on DSM-III-R criteria. Schizophrenia Bulletin, 17, 555-564.
Revelle, W. i Wilt, J. (2013). The general factor of personality: A general critique. Journal of Research in Personality, 47, 493-504.
Riemann, R. i Kandler, C. (2010). Construct validation using multitrait-multimethod-twin data: The case of a general factor of personality. European Journal of Personality, 24, 258-277.
Rushton, J. P., Bons, T. A. i Yoon-Mi, H. (2008). The genetics and evolution of the general factor of personality. Journal of Research in Personality, 42, 1173-1185.
Rushton, J. P. i Irving, P. (2009a). A General Factor of Personality in 16 sets of the Big Five, the Guilford-Zimmerman Temperament Survey, the California Psychological Inventory, and the Temperament and Character Inventory. Personality and Individual Differences, 47, 558-564.
Rushton, J. P. i Irving, P. (2009b). A General Factor of Personality (GFP) from the Multidimensional Personality Questionnaire. Personality and Individual Differences, 47, 571-576.
Strelau, J., Zawadzki, B., Oniszczenko, W. i Sobolewski, A. (2002). Kwestionariusz PTSD – wersja czynnikowa (PTSD-C). Konstrukcja narzędzia do diagnozy głównych wymiarów zespołu stresu pourazowego. Przegląd Psychologiczny, 45(2), 149-176.
Szarota, P. (1995). Polska Lista Przymiotnikowa (PLP): narzędzie do diagnozy Pięciu Wielkich czynników osobowości. Studia Psychologiczne, 33, 227-256.
Van der Linden, D., te Nijenhuis, J. i Bakker, A. B. (2010). The General Factor of Personality: A meta-analysis of Big Five intercorrelations and a criterion-related validity study. Journal of Research in Personality, 44, 315-327.
Wrześniewski, K. (1990). Badanie Wzoru zachowania A przy użyciu polskiego kwestionariusza. Przegląd Lekarski, 47, 538-542.
Zawadzki, B. i Radzikowska, E. (2006). Próba kwestionariuszowej diagnozy potencjalnych osobowościowych czynników ryzyka raka płuca i choroby wieńcowej. Psychologia – Etologia – Genetyka, 13, 135-154.
Zawadzki, B. i Strelau, J. (2010). Structure of personality: Search for a general factor viewed from a temperament perspective. Personality and Individual Differences, 49, 77-82.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P. i Śliwińska, M. (1998). Inwentarz Osobowości NEO-FFI Costy i McCrae – adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.