Granice duchowości - perspektywa druga - Kwestionariusz Sfery Duchowej
Abstract
Badanie duchowej sfery człowieka nastręcza wiele problemów metodologicznych. Do tej pory znacznie łatwiej było badać religijność mającą więcej jednoznacznych, udokumentowanych wskaźników behawioralnych. Mimo to badacze podejmują próby empirycznego ujęcia fenomenu duchowości. Artykuł stanowi opis procesu konstruowania oraz parametrów Kwestionariusza Sfery Duchowości (KSD), który powstał w rezultacie przeprowadzenia trzyletnich badań kobiet i mężczyzn (N = 1381). Wyniki uzyskane za pomocą KSD ujawniają oczekiwane, pozytywne korelacje z uznanymi miarami zjawisk pokrewnych – religijności, otwartości na doświadczenia itd., co może świadczyć o dużej trafności narzędzia. Metoda okazała się narzędziem stabilnym czasowo oraz rzetelnym, mającym cztery wiązki charakteryzujące: (1) Stan Sfery Duchowej, (2) Dynamikę Sfery Duchowej, (3) Aduchowość oraz (4) Brak Relacji z Siłą Wyższą. KSD stanowi efektywne rozwiązanie pomiarowe, zwłaszcza dla osób dorosłych (powyżej 30 roku życia). W połączeniu z metodami funkcjonującymi w nauce dopełnia obrazu duchowości opisem jakościowym.
References
Bering, J. M. (2010). Instinct of God. New York: Nicholas Brealey Publishing.
Costa, P. T., & McCrae, R. R. (2003). Personality in adulthood. A five-factor theory. New York: Guilford Press.
Eagly, A., & Chaiken, S. (1993). Attitude structure and function. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), The handbook of social psychology (4th ed.) (Vol. 1). Boston, MA: McGraw-Hill.
Emmons, R. A. (1999). The psychology of ultimate concerns. New York: Guilford Press.
Frankl, V. E. (1978). Nieuświadomiony Bóg. Warsaw: PAX.
Guthrie, S. (2001). Why Gods? A cognitive theory. In J. Andresen (Ed.), Religion in mind. Cognitive perspectives on religious belief, ritual, and experience (pp. 94-112). New York: Cambridge University Press.
Grzymała-Moszczyńska, H. (2004). Religia a kultura. Wybrane zagadnienia z kulturowej psychologii religii. Cracow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grzymała-Moszczyńska, H. (2012). Od psychologii religii do kulturowej psychologii religii – konieczność zmiany paradygmatu. Inaugural lecture at the 1st International Conference in Psychology “Science in the Face of Human Religiousness and Spirituality,” Gdańsk, April 24-25, 2012.
Heszen-Niejodek, Charakterystyka psychometryczna Kwestionariusza Samoopisu służącego do pomiaru duchowości. Unpublished typescript.
Heszen-Niejodek, I., & Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47(1), 15-31.
Hill, P. C. (2005). Measurement in the psychology of religion and spirituality. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 43-61). New York: Guilford.
Hood, R. W. Jr., Hill, P. C., & Spilka, B. (2009). Psychology of religion. New York: Guilford Press.
Jarosz, M. (2003). Interpersonalne uwarunkowania religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Jarosz, M. (Ed.) (2011). Psychologiczny pomiar religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Jarosz, M. (2011). Skala Personalnej Relacji do Boga. In M. Jarosz (Ed.), Psychologiczny pomiar religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Jöreskog, K. G., & Lawley, D. N. (1968). New methods in maximum likelihood factor analysis. British Journal of Mathematical and Statistical Psychology, 21, 85-96.
Koenig, H. G., McCullough, M. E., & Larson, D. B. (2001). Handbook of religion and health. New York: Oxford University Press.
Koenig, H. G. (2008). Concerns about measuring “Spirituality” in research. The Journal of Nervous and Mental Disease, 196(5), 349-355.
Kozielecki, J. (2007). Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Krok, D. (2009a). Poziom duchowości a radzenie sobie ze stresem wywołanym chorobą nowotworową. Studia Psychologiczne, 47(1-2), 95-104.
Krok, D. (2009b). Religijność a duchowość – różnice i podobieństwa z perspektywy psychologii religii. Polskie Forum Psychologiczne, 14(1), 126-141.
Krosnick, J. A., & Alwin, D. E. (1989). Aging and susceptibility to attitude change. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 416-425.
MacDonald, D. A. (2000). Spirituality: Description, measurement, and relation to the five factor model of personality. Journal of Personality, 68(1), 153-197.
McIntosh, D. N. (1995). Religion as schema, with implications for the relation between religion and coping. The International Journal for the Psychology of Religion, 5, 1-16.
Oliynichuk, S., & Popielski, K. (2008). Wartości moralne a poczucie sensu życia. In K. Popielski (Ed.), Wartości dla życia. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Olson, J. M., & Zanna, M. P. (1993). Attitudes and attitude change. Annual Review of Psychology, 44, 117-154.
Ozorak, E. W. (1997). In the eye of the beholder: A social-cognitive model of religious belief. In B. Spilka & D. N. McIntosh (Eds.), The psychology of religion: Theoretical approaches. Boulder, CO: Westview.
Ozorak, E. W. (2005). Cognitive approaches to religion. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 253-273). New York: Guilford.
Paloutzian, R. F., Park, C. (2005). Handbook of the psychology of religion and spirituality. London: Guilford Press.
Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1981). Attitudes and persuasion: Classic and contemporary approaches. Dubuque, IA: Wm. C. Brown.
Piedmont, R. L. (1999). Does spirituality represents the sixth factor of personality? Spiritual Transcendence and the five-factor model. Journal of Personality, 67(6), 985-1013.
Piedmont, R. L. (2001). Spiritual Transcendence and the scientific study of spirituality. Journal of Rehabilitation, 67(1), 4-14.
Piedmont, R. L. (2005). The role of personality in understanding religious and spiritual constructs. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 253-273). New York: Guilford.
Piedmont, R. L. (2010). ASPIRES – Assessment of Spirituality and Religious Sentiments. Technical manual. Second edition. Timonium, MD USA. Polish adaptation by: J. Piotrowski, K. Skrzypińska, & M. Żemojtel-Piotrowska.
Piotrowski, J., Skrzypińska, K., & Żemojtel-Piotrowska, M. (2012). Skala Transcendencji Duchowej. Presentation at the 1st International Psychological Conference “Science in the Face of Human Religiousness and Spirituality,” Gdańsk, April 24-25, 2012.
Pyysiäinen, I. (2001). Cognition, emotion and religious experience. In J. Andressen (Ed.), Religion in mind. Cognitive perspective on religious belief, ritual and experience (pp. 70-93). Cambridge: Cambridge University Press.
Różycka, J., & Skrzypińska, K. (2011). Duchowość w psychologii: Przegląd definicji i dziedzin badań. Roczniki Psychologiczne, 14(2).
Saucier, G. (2000). Isms and the structure of social attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 366-385.
Saucier, G., & Skrzypińska, K. (2006). Spiritual but not religious? Evidence for two independent dispositions. Journal of Personality, 74(5), 1257-1292.
Schnell, T. (2012). Spirituality with and without religion – Differential relationships with personality. Archive for the Psychology of Religion, 34, 33-61.
Sears, D. O. (1981). Life stage effects upon attitude change, especially among the elderly. In S. B. Kiesler, J. N. Morgan, & V. K. Oppenheimer (Eds.), Aging: Social change. New York: Academic Press, pp. 183-204.
Skrzypińska, K. (2002). Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenie z życia. Cracow: Impuls.
Skrzypińska, K. (2005). From spirituality to religiousness – is this a one-way direction? In T. Maliszewski, W. J. Wojtowicz, & J. Żerko (Eds.). Antology of social and behavioral science (pp. 491-501). Gdańsk – Linköping, University of Gdańsk, Linköpings Universitet.
Skrzypińska, K. (2008). Dokąd zmierzam? – Duchowość jako wymiar osobowości. Roczniki Psychologiczne, 1, 39-57, Lublin, KUL.
Skrzypińska, K. (2012a). Granice duchowości – perspektywa pierwsza. Roczniki Psychologiczne, 15(1), 75-96.
Skrzypińska, K. (2012b). “Spirituality and Religiousness – Coexistence or Separation?” Plenary lecture presented at the First International Conference „Science, Human Religiousness and Spirituality”, 24-25th April 2012, Gdańsk, University of Gdańsk.
Skrzypińska, K., & Chudzik, I. (2012). Intricacies of the calling: Spirituality of polish nuns. Women’s Studies International Forum, 35, 314-322.
Skrzypińska, K., & Romankiewicz, M. (2012). Małżeństwo czy klasztor? Czyli o poszukiwaniu duchowej jakości życia. In T. Rostowska & A. Lewandowska-Walter (Eds.), Małżeństwo i rodzicielstwo a zdrowie (pp. 54-78). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Socha, P. (2000). Duchowy rozwój człowieka. Cracow: Wydawnictwo UJ.
Śliwak, J., & Bartczuk, R. P. (2011). Skala relacji religijnych – Przeżywane relacje do Boga D. Hutsebauta. In M. Jarosz (Ed.), Psychologiczny pomiar religijności (pp. 171-200). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warsaw: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Zarzycka, B., & Bartczuk, R. P. (2011). Polska adaptacja Skali Emocji do Boga (EtG) S. Hubera. In M. Jarosz (Ed.), Psychologiczny pomiar religijności (pp. 263-292). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Zawadzki, B. (2006). Kwestionariusze osobowości – strategie i procedura konstruowania. Warsaw: Scholar.
Zinnbauer, B. J., & Pargament, K. I. (2005), Religiousness and spirituality. In R. Paloutzian & C. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 21-42). New York: Guilford Press.
Zohar, D., & Marshall, I. (2001). Inteligencja duchowa. Poznań: Rebis.
Zwierżdżyński, M. K. (2010). Religia – duchowość – postmodernizm. Problem znaczeń. In M. Libiszowski-Żółtkowska & S. Grodkowska (Eds.). Religijność i duchowość – dawne i nowe formy (pp. 79-93). Cracow: NOMOS.
Costa, P. T., & McCrae, R. R. (2003). Personality in adulthood. A five-factor theory. New York: Guilford Press.
Eagly, A., & Chaiken, S. (1993). Attitude structure and function. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), The handbook of social psychology (4th ed.) (Vol. 1). Boston, MA: McGraw-Hill.
Emmons, R. A. (1999). The psychology of ultimate concerns. New York: Guilford Press.
Frankl, V. E. (1978). Nieuświadomiony Bóg. Warsaw: PAX.
Guthrie, S. (2001). Why Gods? A cognitive theory. In J. Andresen (Ed.), Religion in mind. Cognitive perspectives on religious belief, ritual, and experience (pp. 94-112). New York: Cambridge University Press.
Grzymała-Moszczyńska, H. (2004). Religia a kultura. Wybrane zagadnienia z kulturowej psychologii religii. Cracow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grzymała-Moszczyńska, H. (2012). Od psychologii religii do kulturowej psychologii religii – konieczność zmiany paradygmatu. Inaugural lecture at the 1st International Conference in Psychology “Science in the Face of Human Religiousness and Spirituality,” Gdańsk, April 24-25, 2012.
Heszen-Niejodek, Charakterystyka psychometryczna Kwestionariusza Samoopisu służącego do pomiaru duchowości. Unpublished typescript.
Heszen-Niejodek, I., & Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47(1), 15-31.
Hill, P. C. (2005). Measurement in the psychology of religion and spirituality. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 43-61). New York: Guilford.
Hood, R. W. Jr., Hill, P. C., & Spilka, B. (2009). Psychology of religion. New York: Guilford Press.
Jarosz, M. (2003). Interpersonalne uwarunkowania religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Jarosz, M. (Ed.) (2011). Psychologiczny pomiar religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Jarosz, M. (2011). Skala Personalnej Relacji do Boga. In M. Jarosz (Ed.), Psychologiczny pomiar religijności. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Jöreskog, K. G., & Lawley, D. N. (1968). New methods in maximum likelihood factor analysis. British Journal of Mathematical and Statistical Psychology, 21, 85-96.
Koenig, H. G., McCullough, M. E., & Larson, D. B. (2001). Handbook of religion and health. New York: Oxford University Press.
Koenig, H. G. (2008). Concerns about measuring “Spirituality” in research. The Journal of Nervous and Mental Disease, 196(5), 349-355.
Kozielecki, J. (2007). Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Krok, D. (2009a). Poziom duchowości a radzenie sobie ze stresem wywołanym chorobą nowotworową. Studia Psychologiczne, 47(1-2), 95-104.
Krok, D. (2009b). Religijność a duchowość – różnice i podobieństwa z perspektywy psychologii religii. Polskie Forum Psychologiczne, 14(1), 126-141.
Krosnick, J. A., & Alwin, D. E. (1989). Aging and susceptibility to attitude change. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 416-425.
MacDonald, D. A. (2000). Spirituality: Description, measurement, and relation to the five factor model of personality. Journal of Personality, 68(1), 153-197.
McIntosh, D. N. (1995). Religion as schema, with implications for the relation between religion and coping. The International Journal for the Psychology of Religion, 5, 1-16.
Oliynichuk, S., & Popielski, K. (2008). Wartości moralne a poczucie sensu życia. In K. Popielski (Ed.), Wartości dla życia. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Olson, J. M., & Zanna, M. P. (1993). Attitudes and attitude change. Annual Review of Psychology, 44, 117-154.
Ozorak, E. W. (1997). In the eye of the beholder: A social-cognitive model of religious belief. In B. Spilka & D. N. McIntosh (Eds.), The psychology of religion: Theoretical approaches. Boulder, CO: Westview.
Ozorak, E. W. (2005). Cognitive approaches to religion. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 253-273). New York: Guilford.
Paloutzian, R. F., Park, C. (2005). Handbook of the psychology of religion and spirituality. London: Guilford Press.
Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1981). Attitudes and persuasion: Classic and contemporary approaches. Dubuque, IA: Wm. C. Brown.
Piedmont, R. L. (1999). Does spirituality represents the sixth factor of personality? Spiritual Transcendence and the five-factor model. Journal of Personality, 67(6), 985-1013.
Piedmont, R. L. (2001). Spiritual Transcendence and the scientific study of spirituality. Journal of Rehabilitation, 67(1), 4-14.
Piedmont, R. L. (2005). The role of personality in understanding religious and spiritual constructs. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), The handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 253-273). New York: Guilford.
Piedmont, R. L. (2010). ASPIRES – Assessment of Spirituality and Religious Sentiments. Technical manual. Second edition. Timonium, MD USA. Polish adaptation by: J. Piotrowski, K. Skrzypińska, & M. Żemojtel-Piotrowska.
Piotrowski, J., Skrzypińska, K., & Żemojtel-Piotrowska, M. (2012). Skala Transcendencji Duchowej. Presentation at the 1st International Psychological Conference “Science in the Face of Human Religiousness and Spirituality,” Gdańsk, April 24-25, 2012.
Pyysiäinen, I. (2001). Cognition, emotion and religious experience. In J. Andressen (Ed.), Religion in mind. Cognitive perspective on religious belief, ritual and experience (pp. 70-93). Cambridge: Cambridge University Press.
Różycka, J., & Skrzypińska, K. (2011). Duchowość w psychologii: Przegląd definicji i dziedzin badań. Roczniki Psychologiczne, 14(2).
Saucier, G. (2000). Isms and the structure of social attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 366-385.
Saucier, G., & Skrzypińska, K. (2006). Spiritual but not religious? Evidence for two independent dispositions. Journal of Personality, 74(5), 1257-1292.
Schnell, T. (2012). Spirituality with and without religion – Differential relationships with personality. Archive for the Psychology of Religion, 34, 33-61.
Sears, D. O. (1981). Life stage effects upon attitude change, especially among the elderly. In S. B. Kiesler, J. N. Morgan, & V. K. Oppenheimer (Eds.), Aging: Social change. New York: Academic Press, pp. 183-204.
Skrzypińska, K. (2002). Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenie z życia. Cracow: Impuls.
Skrzypińska, K. (2005). From spirituality to religiousness – is this a one-way direction? In T. Maliszewski, W. J. Wojtowicz, & J. Żerko (Eds.). Antology of social and behavioral science (pp. 491-501). Gdańsk – Linköping, University of Gdańsk, Linköpings Universitet.
Skrzypińska, K. (2008). Dokąd zmierzam? – Duchowość jako wymiar osobowości. Roczniki Psychologiczne, 1, 39-57, Lublin, KUL.
Skrzypińska, K. (2012a). Granice duchowości – perspektywa pierwsza. Roczniki Psychologiczne, 15(1), 75-96.
Skrzypińska, K. (2012b). “Spirituality and Religiousness – Coexistence or Separation?” Plenary lecture presented at the First International Conference „Science, Human Religiousness and Spirituality”, 24-25th April 2012, Gdańsk, University of Gdańsk.
Skrzypińska, K., & Chudzik, I. (2012). Intricacies of the calling: Spirituality of polish nuns. Women’s Studies International Forum, 35, 314-322.
Skrzypińska, K., & Romankiewicz, M. (2012). Małżeństwo czy klasztor? Czyli o poszukiwaniu duchowej jakości życia. In T. Rostowska & A. Lewandowska-Walter (Eds.), Małżeństwo i rodzicielstwo a zdrowie (pp. 54-78). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Socha, P. (2000). Duchowy rozwój człowieka. Cracow: Wydawnictwo UJ.
Śliwak, J., & Bartczuk, R. P. (2011). Skala relacji religijnych – Przeżywane relacje do Boga D. Hutsebauta. In M. Jarosz (Ed.), Psychologiczny pomiar religijności (pp. 171-200). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warsaw: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Zarzycka, B., & Bartczuk, R. P. (2011). Polska adaptacja Skali Emocji do Boga (EtG) S. Hubera. In M. Jarosz (Ed.), Psychologiczny pomiar religijności (pp. 263-292). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Zawadzki, B. (2006). Kwestionariusze osobowości – strategie i procedura konstruowania. Warsaw: Scholar.
Zinnbauer, B. J., & Pargament, K. I. (2005), Religiousness and spirituality. In R. Paloutzian & C. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 21-42). New York: Guilford Press.
Zohar, D., & Marshall, I. (2001). Inteligencja duchowa. Poznań: Rebis.
Zwierżdżyński, M. K. (2010). Religia – duchowość – postmodernizm. Problem znaczeń. In M. Libiszowski-Żółtkowska & S. Grodkowska (Eds.). Religijność i duchowość – dawne i nowe formy (pp. 79-93). Cracow: NOMOS.
Published
2019-04-04
Issue
Section
Articles
Copyright (c) 2013 Roczniki Psychologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
