Początki instytucji diakonis w Kościele łacińskim w ujęciu historyczno-kanonicznym

  • Marcin Bider Wyższym Seminarium Duchownym Diecezji Siedleckiej
Słowa kluczowe: diakonat kobiet; prawo kanoniczne; Feba

Abstrakt

Problematyka związana z szeroko pojmowanym diakonatem kobiet, w kontekście pojawiających się przychylnych opinii za jego przywróceniem, budzi w Kościele katolickim co raz żywsze zainteresowanie. Zapewne stanowi to wynik również prowadzonej refleksji teologicznej o miejscu kobiety w strukturze teologicznej i prawnej Kościoła. Kontynuowane współcześnie przez teologów i kanonistów badania mają za cel ustalenie przyczyn powstania w II w. diakonatu kobiet, jego naturę oraz zadania. Chociaż metoda syntetyczno-analityczna pozwala na ogólne zrekonstruowanie drogi ewolucji, jaką przebył diakonat kobiet od czasów apostolskich aż do jego rozwoju w IV w., to jednak na obecnym stanie badań nie da się w pełni wykazać istnienia ciągłości teologicznej i kanonicznej tego procesu. Przyczyny trudności tkwią we fragmentaryczności zachowanych źródeł, specyfice kontekstu historyczno-kulturowego starożytności oraz we współczesnym kontekście naznaczonym tzw. teologią feministyczną. Kontynuowane badania być może w przyszłości wykażą istnienie takiej ciągłości, szczególnie wtedy, gdyby odkryto nowe źródła. Zrozumienie natury starożytnych diakonis przyczyni się w przyszłości do poprawnego, zgodnego z tradycją apostolską, przyznania kobiecie miejsca, które odpowiadałoby jej godności we wspólnocie Kościoła.

Bibliografia

[b.a.], Women Deacons. Deaconesses, http://www.http://www.womenpriests.org/deacons/deac_lists.asp [dostęp: 8.03.2016].

Abelard i Heloiza: Listy, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1968.

Adamiak Elżbieta: Kobieta w Kościołach i wspólnotach chrześcijańskich. Próba syntezy teologicznej, Poznańskie Studia Teologiczne 11 (2001), s. 91-114.

Alexandre Monique: Immagini di donne ai primi tempi della cristianità, [w:] Storia delle donne in Occidente, t. I, L’Antichità, red. P. Schmitt Pantel, wyd. 6, Bari: Editori Laterza 1994, s. 465-517.

Ambrosiaster: Commentarius in epistulas Paulinas. In epistulas ad Corinthios [Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. 81, cz. II], red. H.I. Vogels, Vindobodae: Hoelder-Pichler-Tempsky 1968.

Arnaldi Francesco: Latinitatis Italicae Medii Aevi inde ab A. CDLXXVI usque ad A. MXXII. Lexicon imperfectum. Pars prior (A-Medicamen), Bruxelles: Secrétariat Administratif de l’UAI 1939.

Aubert Jean M.: L’exil féminin. Antiféminisme et christianisme, Paris: Du Cerf 1988.

Behr-Sigel Élisabeth, Ware Kallistos: L’ordination de femmes dans l’Église orthodoxe, Paris: Du Cerf 1998.

Behr-Sigel Élisabeth: Le ministère de la femme dans l’Église, Paris: Du Cerf 1987.

Bianco Maria G.: Diaconesse, [w:] Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane (A-E), t. I, red. A. Di Berardino, Genova–Milano: Marietti 2008, kol. 1384-1385.

Blaise Albert: Lexicon Latinitatis Medii Aevi: praesertim ad res ecclesiasticas investigandas pertinens, Turnholt: Typographi Brepols 1975.

Castiglioni Luigi, Mariotti Scevola: Il vocabolario della lingua latina. Latino-italiano, italiano-latino, red. P. Parroni, wyd. 4, Torino: Loescher Editore 2007.

Claeys-Bouuaert Ferdinand: Diaconesse, [w:] Dictionnaire de droit canonique contenant tous les termes du droit canonique, fasc. IV (Condition-Droits acquis), red. R. Naz, Paris: Letouzey et Ané 1949, kol. 1193-1196.

Clemens Alexandrinus: Zweiter Band. Stromata Buch I-VI, red. von O. Stählin, Berlin: Akademie-Verlag 1985.

Collins John N.: Diakonia: Re-Interpreting the Ancient Sources, wyd. 2, New York: Oxford University Press 2009.

Cranfield Charles E.B.: Romans 9-16, wyd. 2, New York: Bloomsbury T&T Clark 1998.

Cross Frank L., Livingstone Elizabeth A.: Encyklopedia Kościoła, t. I-II, wyd. 3, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 2004.

Cyprian bp Kartaginy: Listy, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1969.

Cyprianus Thascius C.: Opera omnia [Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum], red. W. von Hartel, t. III, cz. II, Vindobodae: C. Geroldi Filium Bibliopolam Academiae 1871.

Daniélou Jean: The Ministry of Women in the Early Church, Westminster: Faith 1974.

Daniluk Mirosław: Encyklopedia Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 2000.

Davies John G.: Deacons, Deaconesses and the Minor Orders in the Patristic Period, The Journal of Ecclesiastical History 14 (1963), s. 1-15.

Διακονία, diaconiae, diaconato: semantica e storia nei Padri della Chiesa. XXXVIII Incontro di studiosi dell’ antichità cristiana. Roma, 7-9 maggio 2009. Studia Ephemeridis Augustinianum 117, Rome: Institutum Patristicum Augustinianum 2010.

Du Cange Charles du Fresne: Glossarium mediae et infimae latinitatis, red. L. Favre, t. I i III, wyd. 3, Paris: Niort 1883-1884.

Dunn James D.G.: Romans 9-16 (Word Biblical Commentary 38B), Dallas: Word Books 1988.

Durocher Paul A.: Mówić, radzić i decydować. Przyszłość kobiet w Kościele, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/P/PR/or_mowic-radzic_01022016.html?no_header=1&no=1 [dostęp: 22.04.2016].

Egeria: Itinerarium Egeriae, [w:] Itineraria et alia geographica. Itineraria Hierosolymitana. Itineraria Romana. Geographica [Corpus Christianorum Series Latina, t. 175], red. P. Geyer [i in.], Turnhout: Brepols 1965, s. 35-103.

Eisen Ute: Amtsträgerinnen im frühen Christentum, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1996.

Eldarov Giorgio: Febe, [w:] Bibliotheca sanctorum, t. V, red. Istituto Giovanni XXIII nella Pontificia Università Lteranense, Roma: Città Nuova Editrice 1965, kol. 506-507.

Epiphanius z Salaminy: Panarion haer. 65-80. De fide, red. K. von Holl, J. Dummer, t. III, Berlin: Akademie-Verlag 1985.

Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, red. H. Pietras, Kraków: WAM 2013.

Ewagriusz z Pontu: Pisma ascetyczne, t. I, red. L. Nieścior, wyd. 2, Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów 2007.

Ferguson Everett: Deaconess, [w:] Encyclopedia of Early Christianity, t. I, red. E. Ferguson, M.P. McHugh, F.W. Norris, wyd. 2, New York: Garland 1997, s. 321-322.

Fitzgerald Kyriaki K.: Women Deacons in the Orthodox Church, Brookline: Holy Cross Orthodox Press 1998.

Fitzmyer Joseph A.: List do Rzymian, [w:] Katolicki komentarz biblijny, red. W. Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 2001, s. 1257-1320.

Forcellini Egidio: Lexicon Totius Latinitatis, red. I. Furlanetto, t. II, Patavii: Arnaldus Forni excudebat Bononia Gregoriana edente 1965.

Fortunatus Venantius H.C.: Vita S. Radegundis XII, [w:] Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Concilia. Edidit Societas Aperiendis Fontibus Rerum Germanicarum Medii Aevi. Avctorum Antiquissimorum. Tomi IV. Pars Posterior. Venanti Fortunati Opera Pedestria, Berolini: Apud Weidmannos 1885, s. 38-49.

Gacia Tadeusz: Radegunda z Turyngii. Teksty źródłowe od VI do XII wieku, Włoszczowa: nakł. aut. 2015.

Gaffiot Félix: Dizionario illustrato latino-italiano, red. I. Pin, I. Pinto, C. Sorge, Padova: Piccin 1973.

Ghirlanda Gianfranco: Il sacramento dell’ordine e i ministry sacri o chierici. Codice di diritto canonico: Libro IV, Parte I, Titulo VI: cc. 1008-1054; Libro II, Parte I, Titulo III e IV: cc. 232-297. Schemi delle lezioni ad uso degli studenti, Roma: Pontificia Università Gregoriana 2000.

Gillman Florence M.: Phoebe, [w:] The Anchor Bible Dictionary, t. V, red. D.N. Freedman, New York: Doubleday 1992, s. 348-349.

Glare Peter G.W.: The Oxford Latin Dictionary, wyd. 3, Oxford: The Clarendon Press 2009.

Gribomont Jean: Diaconesse, [w:] Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. III (Conv-Fig), red. G. Pelliccia, G. Rocca, Rome: Edizioni Paoline 1976, kol. 469-470.

Gryson Roger: Le ministère des Femmes dans l’Église ancienne, Gembloux: Duculot 1972 (The ministry of women in the early church, Collegeville: Liturgical Press 1976).

Hauke Hauke: Il diaconato femminile: osservazioni sul recente dibattito, Notitiae 418 (2001), s. 195-239.

Hentschel Anni: Diakonia im Neuen Testament, Tübingen: Mohr Siebeck 2007.

Hermas: Le pasteur, red. R. Joly [Sources Chrétiennes, t. 53 bis], Paris: Du Cerf 1958.

Hieronim ze Strydonu: Listy, t. II (51-79), red. H. Pietras, Kraków: WAM 2010.

Honorius Clementianus Venantius Fortunatus, Vita S. Radegundis XII, [w:] Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Concilia. Edidit Societas Aperiendis Fontibus Rerum Germanicarum Medii Aevi. Avctorum Antiquissimorum. Tomi IV. Pars Posterior. Venanti Fortunati Opera Pedestria, Berolini: Apud Weidmannos 1885.

Ignace d’Antioche: Lettres, red. de P.Th. Camelot [Sources Chrétiennes, t. 10 bis], Paris: Du Cerf 1945, s. 155-169.

Irenaeus Lugdunensis: Contre les hérésies: Edition critique: Livre III, t. I, Table et traduction [Sources Chrétiennes, t. 211], Paris: Du Cerf 1974.

Janin Raymond: Olimpia, [w:] Bibliotheca sanctorum, t. IX red. Istituto Giovanni XXIII nella Pontificia Università Lteranense, Roma: Città Nuova Editrice 1967, kol. 1154-1158.

Jean Chrysostome: Lettre d’exil: à Olympias et à tous les fidèles (Quod nemo laeditur), Paris: Du Cerf 1964.

Jezierska Ewa J.: Interpretacja tekstów Pawłowych dotyczących diakonis i wdów w świetle praktyki starożytnego Kościoła, mps, Wrocław: Papieski Fakultet Teologiczny 1972.

Joannes Chrysostomos: Epistolae S. Joannis Chrysostomi et aliquot aliae, [w:] S. P. N. Joannis Chrysostomi, Archiepiscopi Constantinopolitani, opera omnia quæ exstant [Patrologiae cursus completus. Patrologia Graeca, t. 52], red. J.P. Migne, Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem 1862, kol. 529-791.

Jungmann Josef A.: Liturgia pierwotnego Kościoła do czasów Grzegorza Wielkiego, Kraków: Tyniec – Wydawnictwo Benedyktynów 2013.

Kalsbach Adolf: Diakonisse, [w:] Das Reallexikon für Antike und Christentum, t. III, red. F.J. Dölger, Stuttgart: Anton Hiersemann 1957, kol. 917-928.

Kalsbach Adolf: Die altekirchliche Einrichtung der Diakonissen bis zu ihrem Erlöschen, Freiburg im Breisgau: Herder 1926.

Karras Valerie: The Liturgical Function of Consecrated Women in the Byzantine Church, Theological Studies 66 (2005), s. 96-116.

Keener Craig S.: Historyczno-kulturowy komentarz do Nowego Testamentu, red. K. Bardski, W. Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 2000.

Kirch Konrad: Enchiridion Fontium Historiae Ecclesiasticae Antiqua, Fribourg-en-Brisgau: Herder 1923.

Konsultacja Kościołów Prawosławnych na temat miejsca kobiet w Kościele, Biuletyn Ekumeniczny 70 (1989), z. 2, s. 56-60.

Kulazińska Beniamina: Rola kobiety w organizacji Kościoła pierwotnego, [w:] Warszawskie Studia Biblijne. J. M. Rektorowi ATK ks. prof. Janowi Stępniowi na czterdziestolecie jego pracy naukowej, red. J. Frankowski, B. Widła, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1976, s. 342-351.

Laguë Micheline: Le diaconat permanent pour les femmes: une question ouverte dans l’Église?, Pretre et pasteur 114 (2011), s. 414-427.

Leclercq Henri: Diaconesse, [w:] Dictionnaire d’histoire et de geographie ecclesiastiques, t. IV (Argaiz-Athaulf), red. A. Baudrillart [i in.], Paris: Letouzey et Ane 1930, kol. 725-733.

Macy Gary: The Hidden History of Women’s Ordination: Female Clergy in the Medieval West , Baltimore: The Johns Hopkins University Press 2005.

Madigan Kevin, Osiek Carolyn: Ordained Women in the Early Church: A Documentary History , Baltimore: The Johns Hopkins University Press 2005.

Marczewski Marek: Diakonisa, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. III, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1985, kol. 1251-1252.

Marek Diakon: Żywot świętego Porfiriusza biskupa Gazy, Sopot: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2003.

Martimort Aimé G.: Les diaconesses. Essai historique, Rome: Edizioni Liturgiche 1982 (Deaconesses: An Historical Study, San Francisco: Ignatius Press 1986).

Matwiejuk Kazimierz: Diakonat jako urząd służby w Kościele, Diakonat 9-10 (2012-2013), s. 39-54.

Mayer Josephine: Monumenta de viduis diaconissis virginibusque tractantia, Bonn: Peter Hanstein 1938.

Mazzucco Clementina: E fui fatta maschio. La donna nel cristianesimo primitivo (secoli I-III). Con un’appendice sulla Passio Perpetuae, Firenze: Casa Editrice Le Lettere 1989.

Militello Cettina: Donna e Chiesa. La testimonianza di Giovanni Crisostomo, Palermo: Oftes 1985.

Militello Cettina: La donna nella Chiesa. Problemi aperti, Studi Ecumenici 6 (1988), z. 1, s. 59-102.

Monumenta Asiae Minoris Antiqua, t. I - VIII, red. W.M. Calde [i in.], Manchester: Manchester University Press 1928-1962.

Müller Gerhard: Priestertum und Diakonat, Einsiedeln: Johannes Verlag 2000.

Nadolski Bogusław: Leksykon liturgii, Poznań: Pallotinum 2006.

Nastalska-Wiśnicka Joanna: Radegunda, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XVI, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2011, kol. 1082-1083.

Origenes: Römerbriefkommentar. Neuntes und zehntes Buch. Liber nonus. Liber decimus, t. V, red. T. von Heither, Freiburg im Breisgau–Basel: Herder 1996.

Paciorek Antoni: Korynt. 1. Historia, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. IX, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2002, kol. 910-911.

Paprocki Henryk: Diakonisy (historia i współczesność), http://old.cerkiew.pl/prawoslawie/ text.php?id=173 [dostęp: 8.03.2016].

Paprocki Henryk: Święcenia diakonisy w Kościele bizantyńskim, Vox Patrum 6-7 (1984), s. 272-280.

Petrus Abelardus : Petri Abælardi Abbatis Regensis opera omnia: juxta editionem Parisiensem Anni 1626, suppletis quae in ea desiderabantur opusculis; accedunt Hilarii et Berengarii Abæelardi discipulorum opuscula et epistolae [Patrologiae cursus completus. Series latina, t. 178], red. J.P. Migne, Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem 1855, kol. 113A-178D.

Plezia Marian: Słownik łacińsko-polski, t. I (A-C), Warszawa: PWN 1998.

Radford Ruether Rosmery: Le donne e il sacerdozio in una prospettiva storica e sociale, Concilium 12 (1976), z. 1, s. 54-67.

Ratzinger Joseph: Granice kościelnej władzy. Wprowadzenie do listu apostolskiego „Ordinatio sacerdotalis” (1994), [w:] Joseph Ratzinger, Głosiciele Słowa i słudzy Waszej radości. Teologia i duchowość sakramentu święceń, t. XII, Opera omnia, red. K. Góźdź, M. Górecka, Lublin: Wydawnictwo KUL 2012, s. 130-143.

Rienecker Fritz, Maier Gerhard: Leksykon biblijny, red. W. Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 2001.

Robinson Cecilia: The Ministry of Deaconesses, wyd. 2, London: Mowbray 1931.

Romaniuk Kazimierz: Uczniowie i apostołowie Pańscy – (kapłaństwo hierarchiczne), [w:] Kapłaństwo w Piśmie Świętym Nowego Testamentu, red. A. Jankowski, K. Romaniuk, Katowice: Księgarnia św. Jacka 1972, s. 113-283.

Sanday William, Headlam Arthur C.: Romans. International Critical Commentary, wyd. 5, New York: T. & T. Clark Publishers 2000.

Schüssler Fiorenza Elisabeth: En mémoire d’elle, Essai de reconstruction des origines chrétiennes selon la théologie féministe, Paris: Du Cerf 1986.

Schüssler Fiorenza Elisabeth: Il ruolo delle donne nel movimento cristiano primitivo, Concilium 12 (1976), z. 1, s. 21-36.

Scimmi Moria: Le antiche diaconesse nella storiografia del XX secolo, Milano: Glossa 2004.

Sondel Janusz: Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków: Universitas 1997.

Sorci Pietro: Diaconato ed altri ministeri liturgici della donna, [w:] La donna nel pensiero cristiano antico, red. U. Mattioli, Genova: Marietti 1992, s. 331-364.

Sozomen Hermiasz: Historia Kościoła, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1980.

Sozomène: Histoire ecclésiastique. Livres VII-IX [Sources Chrétiennes, t. 516], Paris: Du Cerf 2008.

Szafrański Adam L.: Diakonisa, Novum 9 (1979), z. 4-5, s. 170-192.

Szafrański Adam L.: Diakonise i ich rola w pierwotnym Kościele, Vox Patrum 17 (1989), s. 737-755.

Szczur Piotr: Makryna Młodsza, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XI, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2004, kol. 894-895.

Szczur Piotr: Melania Starsza, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XII, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2008, kol. 488-489.

Tertullianus: Quinti Septimi Florentis Tertulliani Opera, t. I, Opera catholica. Adversus Marcionem [Corpus Christianorum Series Latina, t. I], red. E. Dekkers [i in.], Turnholt: Typographi Brepols: 1954, s. 185-224.

Tertullianus: Quinti Septimi Florentis Tertulliani Opera, t. II, Opera montanistica [Corpus Christianorum Series Latina, t. II], red. A. Gerlo [i in.], Turnholt: Typographi Brepols 1954.

Theodorou Evagelos: L’institution des diaconesses dans l’Église orthodoxe et la possibilité de sa rénovation, Contacts 41 (1989), z. 146, s. 124-144.

Turner Cuthbert H.: Ministries of Women in the Primitive Church: Widow, Deaconess and Virgin in the First Four Christian Centuries, London: Mowbray 1931.

Vagaggini Cipriano: L’ordinazione delle diaconesse nella tradizione greca e bizantina, Orientalia Christiana Periodica 40 (1974), s. 145-189.

Vagaggini Cipriano: Ordination of Women to the Diaconate in the Eastern Churches, Collegeville: The Liturgical Press 2014.

Vanzan Piersandro: Le Diaconat permanent féminin. Ombres et lumières, La Documentation Catholique 2203 (1999), s. 440-446.

Wijngaards John: Women Deacons in the Early Church. Historical Texts and Contemporary Debates, New York: The Crossroad Publishing Company 2002.

Wilckens Ulrich: Der Brief an die Römer. EKK VI Studienausgabe (Evangelisch-Katholischer Kommentar zum Neuen Testament), wyd. 2, Neukirchen–Vluyn: Neukirchener Verlag 2010.

Wild Robert A.: Listy pasterskie. Pierwszy List do Tymoteusza, [w:] Katolicki komentarz biblijny, red. W. Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 2001, s. 1442-1448.

Wojciechowski Michał, Popowski Remigiusz: Grecko-polski Nowy Testament wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, wyd. 7, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 1994.

Wysocki Marcin: Olimpia, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XIV, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2010, kol. 522-523.

Ysebaert Joseph: The Deaconess in the Western Church, [w:] Eulogia. Instrumenta patristica XXIV, red. G.J.M. Bartelink, A. Hilhorst, C.H. Kneepkens, Nijhoff: Steenbrugis. In abbatia S. Petri 1991, s. 421-436.

Zagano Phyllis: Deacons in the Irish Church. Male and Female?, The Furrow 60 (2009), z. 4, s. 201-205.

Zagano Phyllis: Research documents, https://www.people.hofstra.edu/Phyllis_Zagano/ [dostęp: 7.03.2016].

Opublikowane
2019-11-16
Dział
Artykuły: Prawo Kanoniczne