Państwo polskie a Kościół katolicki w ujęciu historycznym
Abstrakt
Z okazji jubileuszu 1050-lecia Chrztu Polski autor podjął problem: jakie jest znaczenie tego wydarzenia pod względem religijnym, politycznym, kulturowym i prawnym. Istotne znaczenie – jego zdaniem – polega na tym, że chrzest Mieszka I dał początek włączania plemienia Polan i sąsiednich plemion słowiańskich do trzech wspólnot ludzkich, tzn. do: 1) Kościoła katolickiego, wspólnoty religijnej założonej przez Chrystusa; 2) państwa polskiego, wspólnoty politycznej założonej przez księcia Mieszka I; 3) narodu polskiego, wspólnoty kulturowej budowanej w ciągu wieków na podstawie wartości zakorzenionych w kulturze plemion słowiańskich, ubogaconej o wartości religii chrześcijańskiej i kultury grecko-rzymskiej.
W analizowaniu zasad relacji między państwem a Kościołem autor zastosował dwa kryteria. Pierwszym jest aksjomat dualizmu religijno-politycznego, ukształtowanego w europejskiej kulturze na podstawie nakazu Chrystusa: „Oddajcie cesarzowi to, co należy do cesarza, a Bogu to, co należy do Boga” (Mt 22,17-21; Łk 20,25). Drugim kryterium jest bezpieczeństwo państwa i respektowanie niezależności państwa i Kościoła, każdego w swoim zakresie, oraz współdziałania między nimi dla dobra człowieka i dobra wspólnego. W dziejach relacji między państwem a Kościołem w Polsce wystąpiły następujące okresy: 1) I Rzeczypospolitej; 2) rozbiorów Polski; 3) II Rzeczypospolitej; 4) okupacji, obejmujący dwa podokresy: a) okupacji niemieckiej i sowieckiej podczas II wojny światowej, b) dyktatury komunistycznej w Polsce Ludowej; 5) III Rzeczypospolitej, w którym dualizm religijno-polityczny jest zagwarantowany w Konstytucji RP z 1997 r. i w Konkordacie z 1993 r.; lecz w procesie integracji Polski z Unią Europejską podejmowane są próby narzucania monizmu ideologiczno-politycznego w wersji neoliberalnej.
Bibliografia
Banaszak Bogusław, Prawo konstytucyjne, C.H. Beck, Warszawa 1999.
Barberini Giovanni, Stato socialista e Chiesa Cattolica in Polonia. Storia, politica, diritto, La Nuova Agape, Bologna 1983.
Bardach Juliusz, La rencontre des Églises catholique et orthodoxe sur le territoires occidentaux du Royaume de Pologne et de Lituanie aux XIVe-XVIe siècles, [w:] The Common Christian Roots of the European Nations. An International Colloquium in the Vatican, Le Monnier, Florence 1982, s. 817-826.
Bartel Wojciech M., The State and Christian Religions in Poland from the 16th to 20th Centuries, [w:] The Common Christian Roots of the European Nations. An International Colloquium in the Vatican, Le Monnier, Florence 1982, s. 827-842.
Bartnik Czesław, Chrześcijańska nauka o narodzie według prymasa Stefana Wyszyńskiego, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1982.
Brzeziński Józef, O konkordatach Stolicy Apostolskiej z Polską w XVI w., [w:] Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Historyczno-Filologiczny, seria II, t. 5, Kraków 1893, s. 263-292.
Buttiglione Rocco, Chrześcijanie a demokracja, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1993.
Czarnek Przemysław, Prawne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, „Cywilizacja” 2003, nr 4-5.
Dyduch Jan (red.), Rola i znaczenie Konkordatu 1993 r., Oficyna Wydawnicza Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 1994.
Gowin Jarosław, Kościół po komunizmie, Znak, Fundacja im. Stefana Batorego, Kraków 1995.
Góralski Wojciech, Adamczewski Witold, Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z 28 lipca 1993 r., Płockie Wydawnictwo Diecezjalne, Płock 1994.
Góralski Wojciech, Konkordat polski 1993. Od podpisania do ratyfikacji, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1998.
Halecki Oskar, Historia Polski, Veritas, Londyn 1958; Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1992.
Jachymek Jan (red.), Religia i Kościół rzymskokatolicki w polskiej myśli politycznej 1919-1993, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995.
Kłoczowski Jerzy (red.), Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1992.
Konopczyński Władysław, Dzieje Polski nowożytnej, Instytut Wydawniczy PAX, Kraków 2014.
Krukowski Józef, Podstawy współdziałania Kościoła i państwa w nauczaniu Stefana kard. Wyszyńskiego, „Zeszyty Naukowe KUL” 30 (1982), nr 1, s. 53-66.
Krukowski Józef, Konkordat polski. Znaczenie i realizacja, Verba, Lublin 1999.
Krukowski Józef, Konstytucyjne zasady relacji państwo–Kościół (związki wyznaniowe), [w:] Wiesław Skrzydło (red.), Ustrój polityczny i gospodarczy współczesnej Polski, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996, s. 46-54.
Krukowski Józef, Kościelne prawo publiczne. Prawo konkordatowe, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2013.
Krukowski Józef, L’attitude du Cardinal Stefan Wyszyński face aux rapports entre l’Eglise et l’Etat en Pologne, [w:] Giovanni Barberini (red.), Raccolta di scritti in onore di Pio Fedele, Università degli Studi di Perugia, Perugia 1984, s. 913-930.
Krukowski Józef, Prawo Unii Europejskiej a wartości chrześcijańskie, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2012.
Krukowski Józef, Sitarz Mirosław, Stawniak Henryk (red.), Katolickie zasady relacji państwo–Kościół a prawo polskie, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2015.
Krukowski Józef, The basis of Church-State cooperation according to the teaching of Stefan Cardinal Wyszyński, „The Review of Comparative Law” 1 (1988), s. 24-43.
Mariański Janusz, Kościół a współczesne problemy społeczno-moralne. Kwestie wybrane, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1992.
Mazurek Franciszek, Prawa człowieka w nauczaniu społecznym Kościoła. Od papieża Leona XIII do papieża Jana Pawła II, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1991.
Misztal Henryk, Polskie prawo wyznaniowe, t. I: Zagadnienia wstępne. Rys historyczny, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1997.
Misztal Henryk, Wolność religijna i jej gwarancje prawne, [w:] Henryk Misztal (red.), Prawo wyznaniowe III Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Diecezjalne, Sandomierz 1999, s. 17-64.
Mojak Ryszrad, Konstytucyjne zasady ustroju, [w:] Wiesław Skrzydło (red.), Polskie prawo Konstytucyjne. Stan prawny na dzień 1 września 1997, „Morpol”, Lublin 1997, s. 130-132.
Nowak Andrzej, Dzieje Polski, t. I-II, Biały Kruk, Kraków 2014.
Ogonowski Zbigniew, Filozofia polityczna w Polsce XVII wieku i tradycje demokracji europejskiej, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999.
Pietrzak Michał, Prawo wyznaniowe, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1999.
Raina Peter, Kardynał Wyszyński, vol. I-III, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1979-1988.
Raina Peter, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. II: Lata 1960-74, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1995.
Ratzinger Joseph, Europa. Jej podwaliny dzisiaj i jutro, „Jedność”, Kielce 2005.
Stelmachowski Andrzej, Kościół katolicki w Polsce wobec wyzwań liberalizmu, „Roczniki Nauk Prawnych” 7 (1997), s. 5-21.
Uruszczak Wacław, Konkordat z 1993 ważnym etapem w stosunkach Polski ze Stolicą Apostolską, [w:] Jan Dyduch (red.), Konkordat 1993. Dar i zadanie dla Kościoła i Polski, Wydawnictwo św. Stanisława Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1998, s. 95-109.
Uruszczak Wacław, Prawo wyznaniowe, Wydawnictwo Centrum Prawne, Kraków 1997.
Wisłocki Jerzy, Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne, UAM, Poznań 1977.
Zieliński Zygmunt, Wilk Stanisław (red.), Kościół w II Rzeczypospolitej, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1988.
Copyright (c) 2016 Roczniki Nauk Prawnych
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
