Odpowiedzialność prawnokanoniczna lekarza za realizację obowiązków ustawowych zawartych w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty

Abstrakt

Art. 39 ustawy z dnia 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty stanowi, że lekarz może powstrzymać się od wykonywania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym, że winien obligatoryjnie udzielić informacji o możliwości dokonania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Lekarz nie może skorzystać z realizacji powyższej normy prawnej, jeśli zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki (zob. art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Zgodnie z powyższym, lekarze mogą odmówić wykonania świadczeń medycznych niezgodnych z ich właściwie uformowanym sumieniem lekarskim, powołując się na ich przekonania religijne lub moralne. Konstrukcję taką określa się mianem klauzuli sumienia, która pozostaje w sprzeczności z obowiązkiem wymienionym w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty – udzielenie informacji o możliwości dokonania takiego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym.

W niniejszym artykule podęto próbę odpowiedzi na pytanie: jaka jest odpowiedzialność prawnokanoniczna lekarza za realizację obowiązków ustawowych zawartych w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty? Czy lekarz zaciąga jakąkolwiek sankcję prawnokanoaniczną, a jeśli tak to jaką za odmowę świadczeń niezgodnych z jego właściwie uformowanym sumieniem przy jednoczesnym zachowaniu spoczywających na nim ustawowych obowiązków? Czy ustawowe obowiązki z art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty noszą znamię współuczestnictwa wobec niedozwolonych moralnie zabiegów medycznych?

Rozważania ograniczono do problemowego na gruncie prawa kanonicznego jednego z obowiązków wymienionych w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty – obowiązku informacyjnego, polegającego na odmowie wykonania świadczenia niezgodnego z sumieniem lekarza (klauzula sumienia) przy jednoczesnym poinformowaniu pacjenta o wykonaniu tego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym. Obciążenie lekarza obowiązkiem wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym nie wydaje się właściwe. Powyższa myśl została potwierdzona przez Zespołu ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. bioetycznych w sprawie klauzuli sumienia z dnia 14 lutego 2014 r., który stoi na stanowisku, że „do zaprzeczenia istocie klauzuli sumienia prowadziłaby sytuacja, gdyby lekarz odmawiając wykonania świadczenia zdrowotnego ze względu na obiekcję sumienia, był zobowiązany do zapewnienia realizacji tego świadczenia przez innego, konkretnie wskazanego lekarza lub podmiotu leczniczego, gdzie takie świadczenie jest wykonywane. Podobny wymóg w zasadzie zmuszałby lekarza do aktywnego poszukiwania miejsca, gdzie pacjent będzie realizować świadczenie. Nie wolno warunkować korzystania z klauzuli sumienia tym, czy lekarz podejmując decyzję o odmowie udzielenia świadczenia zapewni jego realizację przez inną osobę lub podmiot” (pkt 12).

Od strony moralnej obowiązek informacyjny zawarty w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty powoduje w rzeczywistości „złamanie” sprzeciwu sumienia, zmuszając do pośredniego udziału w niezaakceptowanej procedurze, np. w przerwaniu ciąży. Realizacja tego obowiązku przez lekarza jest czynem radykalnie złym i na forum internum jest grzechem. Zaś, od strony prawnej nie możemy jednoznacznie stwierdzić, czy lekarz realizując powyższy obowiązek informacyjny zaciąga karę kanoniczną ekskomuniki latae sententiae na mocy kan. 1398 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. W tej kwestii należałoby rozpatrywać każdy przypadek z osobna.