Okoliczności powoływania władców jako element ideologii władzy monarszej w kronikach Galla Anonima i Komasa z Pragi. Studium historyczno-ustrojowe

Monika Münnich

Monika Münnich Katolicki Uniwersytet Lubelski

Słowa kluczowe: ideology, ruler, dynasty, coronation

Abstrakt

The article discusses one of the elements of the medieval ideology of authority, namely, the way rulers were appointed. In the Middle Ages the circumstances in which particular people and whole dynasties were posted to the throne in a country were an important component of legitimization of the monarch's authority. The considerations presented in the article are an analysis of two medieval chronicles from the first half of the 12^th century: a Polish one, written by Gall Anonymous, and a Czech one, written by Komas of Prague. Both these chroniclers mentioned the same factors that posted a ruler to the throne. The first and basic source of the monarch's authority was God. Owing to His involvement the dynasties of Piasts and Przemyślidas received an inalienable and natural right to wield power in their countries. The other factors that legitimize the authority of the ruling dynasties are, according to Gall, the right of succession, and – to a lesser degree – the Pope's or the Emperor's will. In Komas's opinion, on the other hand, apart from the factors mentioned by Gall, the will of the people, that is election, played an important role in posting a person to the throne.

Both the chroniclers, in the ideologies they created, presented the position of their countries in the international arena in different ways. Gall looked at Poland against the background of Bolesław the Brave's coronation, which, in his opinion, took place in Gniezno in the year 1000. Owing to this event Poland was sovereign and its rules were independent. On the other hand, Komas saw Bohemia as a part of the German Empire and he considered the German rulers suzerains of the Czech state.

Bibliografia

Adamus J.: Dziedziczność tronu, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t.1, ?????, s.436.

Adamus J.: O monarchii Gallowej, Warszawa 1952.

Augustyn, O państwie Bożym przeciw poganom ksiąg XXII, tł. i oprac. W.Kornatowski, Warszawa 1977.

Balzer O.: O następstwie tronu w Polsce. Studia Historyczno-Prawne, Kraków 1897.

Banaszkiewicz J.: Bolesław i Predesława. Uwagi o uroczystościach stanowienia władcy w związku z wejściem Chrobrego do Kijowa, „Kwartalnik Historyczny”, 1990, nr 97, s.17-??.

Borawska D.: Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach 30-tych XI w. Studia, Warszawa 1964.

Deptuła Cz.: Biskup i władca. Z problematyki ideologii państwowej i świadomości narodowej polskiego średniowiecza, „Więź”, 1968, nr 11, s.43-??.

Deptuła Cz.: Galla Anonima mit genezy Polski. Studium z historiozofii ihermeneutyki symboli dziejopisarstwa średniowiecznego, Lublin 2000.

Deptuła Cz.: Problem mitu monarchy − dawcy żywności w Polsce średniowiecznej na przykładzie podania o Piaście, „Zeszyty Naukowe KUL”, 1975, nr 18, s.42-??.

Deptuła Cz.: Średniowieczny mit genezy Polski, „Znak”, 1973, nr 25, s.1377-????.

Fałkowski W.: Rex et sacerdos. Debata o władzy królewskiej i biskupiej na synodzie w Fismes w 881 roku, „Kwartalnik Historyczny”, 2001, nr 1, s.17-??.

Grudziński T.: O akcie sukcesyjnym zczasów Bolesława Krzywoustego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1972, nr 24, s.33-??.

Grudziński T.: Podziały dynastyczne monarchii piastowskiej w końcu XI w. i pocz. XII w., „Zapiski Historyczne”, 1971, nr 36, s.14-15.

Grudziński T.: Zagadnienia podziałów dynastycznych do schyłku XI w., „Kwartalnik Historyczny”, 1971, nr 78, s.3-26.

Heck R.: Problemy państwa i władzy w kronice Kosmasa, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, 1970, nr17, s.6-9.

Iwańczak W.: Wizja monarchy-rycerza idealnego w kulturze czeskiej okresu przedhusyckiego, „Sobótka”, 1983, nr 38, s.10-25.

Janeczek S.: Ideologia, [w:] Encyklopedia Katolicka, red. J. Walkusz, t.6, Lublin 1996, s.1406-1407.

Jedlicki M.Z.: Stosunek prawny Polski do cesarstwa do roku 1000, Poznań 1939.

Kantorowicz E.H.: The King's Two Bodies. A Study in Mediaeval Politics Theology, Princeton 1957.

Kopaliński W.: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s.221.

Krzemieńska B.: Polska i Polacy w opinii czeskiego kronikarza Kosmasa, „Zeszyty Naukowe UŁ”, 1960, nr 15, s.75-94.

Kulecki M.: Ceremoniał intronizacyjny Przemyślidów z X-XIII w., „Przegląd Historyczny”, 1984, nr 75, s.441-451.

Kürbis B.: Polskie laudes regiae w kronice Galla Anonima, [w:] Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, red. S.F.Kuczyński, Warszawa 1976.

Kürbis B.: Sacrum i profanum, dwie wizje władzy w polskim średniowieczu, „Studia Źródłoznawcze”, 1973, nr 22, s.19-40.

Kultura Polski Średniowiecznej X-XIII w., red.J.Dowiat, Warszawa 1985, s.139.

Labuda G.: Korona i infuła. Od monarchii do poliarchii, Kraków 1996.

Labuda G.: Rozprzestrzenianie się tytułu króla wśród Słowian, [w:] Wieki Średnie − Medium Aevum. Prace ofiarowane T. Manteufflowi w 60-tą rocznicę urodzin, Warszawa 1962.

Labuda G.: Zjazd i synod gnieźnieński w roku 1000, „Kwartalnik Historyczny”, 2000, nr 2.

Lapis B.: Rex utilis, kryteria oceny władców germańskich we wczesnym średniowieczu od poł. V do pocz. VIII w., Poznań 1986.

Lileyko J.: Regalia polskie, Warszawa 1987.

Łowmiański H.: Dzieje genealogiczne dynastii od Mieszka I do Bolesława Krzywoustego, [w:] Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia, t.1, Poznań, s.152-???.

Łowmiański H.: Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tys., t.4, Warszawa 1970.

Maisel W.: Archeologia prawna Europy, Warszawa 1989.

Michałowski R.: Otton III w obliczu ideowego wyzwania: monarcha jako wizerunek Chrystusa, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, Warszawa 1997.

Michałowski R.: Restitutio Poloniae w ideologii dynastycznej Galla Anonima, „Przegląd Historyczny”, 1985, nr 75, s.457.

Nelson J.: Politics and Ritual in Early Medieval Europe, London 1986.

Piech Z.: Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993.

Plezia M.: Wstęp, [w:] Anonim tzw. Gall, Kronika Polska, tł. R. Grodecki, Wrocław 1975.

Ryś G.: Chrześcijańska ideologia władzy w Polsce w XIV-XV w., „Nasza Przeszłość”, 1991, nr74.

Russocki S.: Parlamentaryzm Czech do pocz. XV w., Warszawa 1973.

Sawicki W.: Terminologia prawnicza kroniki Anonima Galla w świetle instytucji obcych i rodzimych, „Annales UMCS” Sectio G. Ius, 1970, nr17.

Schramm P.R.: Kaiser, König und Päpste. Gessammelte Aufsätze zur Geschichte des Mittelalters, t.4/1, Stutgart 1967-1971, s.123-142.

Sczaniecki P.: Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1996.

Skomiał J.: Ideał władcy w Kronice polskiej Galla Anonima, „Acta Universitatis Lodzensis”. Folia Iuridica, 1988, nr 38, s.26-??.

Słownik Wyrazów Obcych PWN, red. J.Tokarski, Warszawa 1972, s.295.

Treštik D.: Kosmas, Praha 1966.

The Cambridge History of Medieval Political Thought c.350-1450, red. J.H.Burns, Cambridge 1988.

Ulmann W.: Law and Politics in the Middle Ages, New York 1975, s.214.

Ulmann W.: Medieval Political Thought, b.m.r.w..

Wojciechowska M.: Wstęp, [w:] Kosmas, Kronika Czechów, tł. i wstęp M.Wojciechowska, Warszawa 1968, s.5-78.