Kształtowanie się pojęcia pustelnika, czyli anachorety, w świetle kodyfikacji prawa Kościoła łacińskiego po Soborze Watykańskim II

Marcin Bider

doi:10.18290/rnp.2018.28.4-10

Marcin Bider Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Wydział Nauk Ekonomicznych i Prawnych https://orcid.org/0000-0001-9446-1753

DOI: https://doi.org/10.18290/rnp.2018.28.4-10

Słowa kluczowe: anachoreza; hezychasta; cenobityzm; eremityzm

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest kształtowanie się pojęcia pustelnika, czyli anachorety, w świetle kodyfikacji prawa Kościoła łacińskiego po Soborze Watykańskim II. Prawodawca w kan. 603 KPK/83 stosuje dwa terminy pustelnika i anachorety, które używane zamiennie, mają bogatą semantykę prezentowaną przez autora, która swymi korzeniami sięga chrześcijańskiej starożytności. Prawodawca w CIC/17 nie unormował kanoniczego statusu życia pustelniczego w Kościele łacińskim. Dopiero w okresie kodyfikacji po Soborze Watykańskim II została ukształtowana norma kanoniczna regulująca życie pustelnicze. W wyniku prac kodyfikacyjnych w kan. 603 KPK/83 życie pustelnicze zostało uznane za jedną z form indywidualnego życia konsekrowanego. Życie pustelnicze w czasach współczesnych, zarówno w tradycji bizantyjskiej, jak i łacińskiej, na nowo się rozwija, pociągając swym powabem zarówno kobiety, jak i mężczyzn.

Bibliografia

[b.a.], Eremita s. heremita s. hermitha, [w:] Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. III, z. 8 (26): entafilon-exactionalis, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk 1973, kol. 1168.

Andrés Domingo J.: Il diritto dei religiosi. Commento esegetico al Codice, wyd. 2, Roma: Ediurcla 1999.

Bączkowicz Franciszek, Baron Józef, Stawinoga Władysław: Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. I, wyd. 3, Opole: Wydawnictwo Diecezjalne św. Krzyża 1957.

Benedykt z Nursji Święty, Reguła, [w:] Reguła Mistrza. Reguła św. Benedykta, Tyniec–Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów 2006, s. 373-503.

Bianco Maria G.: Cenobio, cenobita, [w:] Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane, t. I: A-E, red. A. Di Berardino, Genova–Milano: Marietti 1820, 2008, kol. 984-985.

Bogdan Franciszek: Prawo zakonów, instytutów świeckich i stowarzyszeń życia apostolskiego, Poznań: Pallotinum 1988.

Borecki Marian: Eremita, [w:] Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa [i in.], t. VI: dra-eżby, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1972, s. 559.

Bouix Dominique: Tractatus de iure regularium: ubi et de religiosis familiis, quae vota solemnia, vel etiam simplicia perpetua non habent, t. I, Parisiis: apud Jacobum Lecoffre et Socios 1857.

Chrapkowski Arnold, Krzywda Józef: Normy wspólne wszystkim instytutom życia konsekrowanego, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. II, cz. 2: Księga II. Lud Boży. Część 3. Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, red. J. Krukowski, Poznań: Pallotinum 2006, s. 9-39.

Clay Rotha M.: The Hermits and Anchorites of England, London: Methuen & Co 1914, http://www.historyfish.net/anchorites/clay_anchorites.html [dostęp: 8.04.2018].

Conte a Coronata Matthaeus: Institutiones iuris canonici ad usum utriusque cleri et scholarum, t. I: Normae generales. De clericis. De religiosis. De laicis, Taurini: Marietti 1939.

Ćwikliński Henryk: Anachoreci, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. I, red. F. Gryglewicz [i in.], Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1989, kol. 474-475.

Daniluk Mirosław, Jerzy Duchniewski: Eremici. I. Podstawy ideowe, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk [i in.], Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1989, kol. 1069-1070.

Daniluk Mirosław: Encyklopedia instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 2000.

Daniluk Mirosław: Mnich, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XII, red. E. Gigilewicz [i in.], Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2008, kol. 1447.

Doyère Pierre: Complexité de l’érémitisme, La vie spirituelle 377 (1952), s. 243-255.

Doyère Pierre: Ermites, [w:] Dictionnaire de Droit Canonique, t. V, red. R. Naz, Paris: Letouzey et Ané 1953, kol. 412-429.

Doyère Pierre: L’érémitisme dans la vie spirituelle et dans la vie religieuse, La vie spirituelle 377 (1952), s. 278-288.

Dybski Henryk: Początki anachretyzmu w Egipcie w świetle nauczania Ojców Kościoła IV i V wieku, Studia Teologiczne 27 (2009), s. 203-229.

Ferraris Lucii, Prompta Bibliotheca Canonica, Juridica, Moralis, Theologica, nec non Ascetica, Polemica, Rubricistica, Historica, t. III, Lutetiae Parisorum: apud J.-P. Migne 1852.

Gai Sollii Apollinaris Sidonii: Carmina, [w:] Gai Sollii Apollinaris Sidonii, Epistvlae et Carmina (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. VIII), red. Ch. Lütjohann, wyd. 2, München: Monumenta Germaniae Historica 1985, s. 173-264.

Gribomont Jean: Anacoreta, [w:] Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane, t. I: A-E, red. A. Di Berardino, Genova–Milano: Marietti 1820, 2008, kol. 257.

Gribomont Jean: Eremita. 1. Filologia, [w:] Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. III, red. G. Pelliccia, G. Rocca, Roma: Edizioni Paoline 1976, kol. 1153.

Gutiérrez Anastasius: Schema Canonum. De institutis vitae consecratae per professionem consiliorum evangelicorum, Commentarium pro Religiosis et Missionaris 58 (1977), s. 3-34.

Gutiérrez Anastasius: Schema Novi Iuris pro Institutis perfectionis christianae, Commentarium pro Religiosis et Missionaris 58 (1977), s. 193-209.

Hemmer Hippolyte: Anachorètes, [w:] Dictionnaire de Théologie Catholique, t. I, red. A. Vacant [i in.], Paris: Letouzey et Ané 1909, kol. 1134-1141.

Hemperek Piotr, Góralski Wojciech: Komentarz do kodeksu prawa kanonicznego z 1983 r., t. I, cz. 1: Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1995.

Henry Antonin M.: L’érémitisme dans l’histoire, La vie spirituelle 377 (1952), s. 306-308.

Hughes–Edwards Mari: Solitude and Sociability. The World of the Medieval Anchorite, [w:] http://www.buildingconservation.com/articles/anchorites/anchorites.htm [dostęp: 8.04.2018].

Iohannis Cassiani, Opera, pars II, Johannis Cassiani, Co(n)lationes XXIIII (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. XIII), red. Michael Petschenig, Vindobonae: apud C. Geroldi Filivm Bibliopolam Academiae 1886; tekst polski w: Jan Kasjan, Rozmowy z ojcami, t. II, Rozmowy XI-XVII, red. Sz. Hiżycki, Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów 2015.

Itinerarium Egeriae, [w:] Itineraria et alia geographica. Itineraria Hierosolymitana. Itineraria Romana. Geographica (Corpus Christianorum Series Latina, t. CLXXV), red. P. Geyer [i in.], Brepols: Turnhout 1965, s. 35-103.

Jone Heribertus: Commentarium in Codicem iuris canonici, t. I, Padeborn: Schöningh 1950.

Jones Edward A.: Rites of Enclosure. The English „Ordines” for the Enclosing of Anchorites, Traditio 67 (2012), s. 145-234.

Lampe Geoffrey W.H.: A Patristic Greek Lexicon, Oxford: At The Claredon Press 1961.

Leclercq Henri: Erémitisme, [w:] Dictionnaire d’Archéologie Chrétienne et de Liturgie, t. V, cz. 1, red. F. Cabrol, H. Leclercq, Paris: Letouzey et Ané 1922, kol. 384-386.

Liatine Clément: Érémitisme, [w:] Dictionnaire de Spiritualité Ascétique et Mystique Doctrine et Histoire, t. IV, red. M. Viller [i in.], Paris: Beauchesne 1960, kol. 936-983.

Maciąg Józef: XX niedziela zwykła „A” (Mt 15,21-2) – Jezus i udręczony świat pogański, [w:] http:// sfd.kuria.lublin.pl/index.php/slowo-na-niedziele/lectio-divina/3446-uhyjiyuyu [dostęp: 8.04.2018].

Miles Mark G.: Canon 603. Diocesan Hermits in the Light of Eremitical Tradition, Romae: Pontificia Universitas Gregoriana 2003.

Mironowicz Antoni: Specyfika życia monastycznego w Europie Wschodniej, Przegląd Wschodnioeuropejski 1 (2010), s. 225-241.

Moroni Gaetano: Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica da S. Pietro sino ai nostri giorni, t. XXII, in Venezia: Tipografia Emiliana 1843.

Naumowicz Józef: Ławra, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XI, red. S. Wilk [i in.], Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2006, kol. 426.

Osek Ewa: Apendyks 2. Leksykon terminów ascetycznych św. Jana Klimaka, [w:] Św. Jan Klimak, Drabina raju, red. E. Osek, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2011, s. 368-437.

Pilszak Paweł: L’actualité de la vocation a la vie érémitique pour l’Eglise d’aujourd’hui, Ouagadougou: Grand Séminaire Saint Jean-Baptiste de Wayalghin, 2012 [mps].

Reclus Théophile, Plaidoyer pour l’érémitisme, La vie spirituelle 377 (1952), s. 230-242.

Rincón-Pérez Tomás: Com. ad can. 603, [w:] Comentario exegético al Código de Derecho Canónico, t. II, cz. 2, red. Á. Marzoa [i in.], wyd. 3, Pamplona: Eunsa 2002, s. 1497-1499.

Rincón–Pérez Tomás: Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, [w:] Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz. Powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościoła katolickiego. Podstawowe akty prawa polskiego prawa wyznaniowego, red. P. Majer, edycja polska na podstawie wydania hiszpańskiego, Kraków: Wolters Kruwer 2011, s. 480-576.

Skorupa Ambroży: Wymiar strukturalny życia pustelniczego, [w:] http://www.ifzk.episkopat.pl/ dokumenty/sympozjum2016_konf-3.pdf [dostęp: 8.04.2018].

Sondermann Antonina: Praedicatio silentiosa et ecclesia minor. Eremitisches Leben nach dem geltenden Recht der katholischen Kirche, Essen: Ludgerus Verlag 2014.

Sulpicii Severi, Dialogus Primus, [w:] Sulpicii Severi, Libri qui supersunt (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. I), red. C. Halm, Vindobonae: apud C. Geroldi Filium Bibliopolam Academiae 1866, s. 152-180; tekst polski w: Sulpicjusz Sewer, Dialogi o życiu św. Marcina, [w:] Pisma o św. Marcinie z Tours. Żywot, listy, dialogi, red. M. Starowieyski, Tyniec–Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów 1995, s. 107-187.

Szczur Piotr: Początki życia pustelniczego w Kościele, referat wygłoszony na spotkaniu Podkomisji KEP ds. Indywidualnych Form Życia Konsekrowanego, Centrum Promocji IFŻK oraz diecezjalnych referentów ds. IFŻK, Siedlce, 12 marca 2016 r., [w:] http://www.historyfish.net/ anchorites/ clay_anchorites.html [dostęp: 8.04.2018].

Szewczul Bożena: [recenzja] I nuovi eremiti. La „fuga mundi” nell’Italia di oggi, Isacco Turina, Milano: Edizioni Medusa 2007, ss. 239, Prawo Kanoniczne 53 (2010), nr 3-4, s. 347-351.

Śmiarowski Henryk: Pustelniczy kan. 603: uregulowania kanoniczne diecezjalnego życia pustelniczego w Kościele rzymskokatolickim, Ełk: Fundacja Szlakiem JP2 2016.

Warren Ann K.: Anchorites and their Patrons in Medieval England, Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press 1985.

Winandy Jacques: Eremita. In Occidente (statuto canonico), [w:] Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. III, red. G. Pelliccia, G. Rocca, Roma: Edizioni Paoline 1976, kol. 1154-1155.

Wipszycka Ewa: Wstęp, [w:] Św. Atanazy Aleksandryjski, Żywot świętego Antoniego. Św. Antoni Pustelnik, Pisma, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1987, s. 7-27.

Zubert Bronisław W.: Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., t. II, cz. 3: Księga II. Lud Boży. Część III. Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1990.