Idea bankowości centralnej w ostatnich latach I Rzeczypospolitej

Krzysztof Łopuszyński

doi:10.18290/rnp.2018.28.3-7

Krzysztof Łopuszyński Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji https://orcid.org/0000-0002-5871-2305

DOI: https://doi.org/10.18290/rnp.2018.28.3-7

Słowa kluczowe: historia bankowości; bank centralny; Sejm Czteroletni; pieniądz papierowy; bankierzy

Abstrakt

O potrzebie powołania w Rzeczypospolitej banku narodowego pisał w 1763 r. ks. Stanisław Konarski w dziele O skutecznym rad sposobie. Konieczność zabezpieczenia emisji polskiego pieniądza przybrała na sile w wyniku kryzysu spowodowanego zalaniem krajowego rynku przez polskie monety fałszowane masowo w Prusach. Do dyskusji włączyli się merkantyliści, którzy dostrzegali możliwość utrzymania dobrego polskiego pieniądza w obiegu poprzez wykorzystanie martwych kapitałów w „leżących w skrzyniach depozytów”. Jednak tylko Sejm mógł powołać bank centralny. Pierwsze projekty ujrzały światło dzienne podczas obrad Sejmu Czteroletniego (1788-1792). Spośród nich na szczególną uwagę zwraca projekt znanego warszawskiego bankiera Jędrzeja Kapostasa, który w 1789 r. wydał dzieło O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym, w roku zaś następnym Planta ułożenia projektu Banku Narodowego. Pieniądze papierowe w Polsce pojawiły się w obiegu w czasie insurekcji kościuszkowskiej. W tym celu utworzono Dyrekcję Biletów Skarbowych, która emitowała tzw. asygnaty. Przetrwały one do upadku powstania. Wraz z III rozbiorem Polski zanikła również dyskusja na temat utworzenia banku centralnego.

Bibliografia

Buczkowski Tomasz J., Nowak Henryk: Bank Polski 1828-1928 dla upamiętnienia stuletniego jubileuszu otwarcia, Warszawa: Drukarnia Banku Polskiego 1928.

Buczkowski Tomasz J.: Pieniądz i kredyt w okresie rozbiorów, [w:] Tomasz J. Buczkowski, Henryk Nowak, Bank Polski 1828-1928 dla upamiętnienia stuletniego jubileuszu otwarcia, Warszawa: Drukarnia Banku Polskiego 1928, s. 3-30.

Grodek Andrzej: Idea Banku Narodowego (Geneza Banku Polskiego 1763-1828), Warszawa: Szkoła Główna Handlowa 1936.

Jezierski Andrzej, Leszczyńska Cecylia: Bank Polski SA 1924-1951, Warszawa: Narodowy Bank Polski 1994.

Jezierski Andrzej, Leszczyńska Cecylia: Historia gospodarcza Polski, Warszawa: Wydawnictwo Key Text 2001.

Karpiński Stanisław: Zasady działalności banków i zarys historyczny głównych epok ich rozwoju, Warszawa: E. Wende i Sp. 1898.

Kokociński Lech: Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, Warszawa: Rosikon Press 1996.

Korzon Tadeusz: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta 1764-1794, t. III, Kraków: Księgarnia L. Zwolińskiego i Spółki 1884.

Kosieradzka Eliza: Geneza banku centralnego na ziemiach polskich, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, sectio G (Ius) LXIII (2016), nr 1, s. 41-60.

Kras Ireneusz: Ewolucja polskiego systemu bankowego, Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne 13 (2006), nr 2, s. 187-214.

Ku pożytku dobra wspólnego. Historia pieniądza, finansów i bankowości spółdzielczej, red. A. Bochen, Bydgoszcz: Quixi Media 2015.

Leszczyńska Cecylia: Polska bankowość centralna 1828-1989 Bank Polski, Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, Bank Polski S.A., Narodowy Bank Polski, [w:] Bankowość centralna od A do Z, red. R. Kokoszczyński, B. Pietrzak, Warszawa: Narodowy Bank Polski 2007, s. 27-64.

Leszczyńska Cecylia: Zarys historii polskiej bankowości centralnej, Warszawa: Wydawnictwo Narodowy Bank Polski 2010.

Łagiewski Cezary: Bankierstwo w dawnej Polsce i w epoce stanisławowskiej, [w:] Dzieje gospodarcze Polski porozbiorowej w zarysie, red. S.A. Kempner, t. I, Warszawa: Druk K. Kowalewskiego 1920, s. 57-68.

Morawski Wojciech: Historia bankowości na ziemiach polskich. Od Piotra Skargi do Andrzeja Kapostasa, [w:] http://mowiawieki.pl/templates/site_pic/files/HistoriaBankowosciNaZiemiachPolskich_01.pdf [dostęp: 18.04.2017].

Morawski Wojciech: Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Warszawa: Wydawnictwo „Muza” 1998.

Sosnowska-Łozińska Magdalena: Geneza, powstanie i działalność Banku Polskiego w latach 1828-1885, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Prawnicza 53 (2009), s. 179-196.

Stolarska Agnieszka: Bankowość centralna w Polsce. Lata 1828-1989, Lublin: Wydawnictwo Werset 2016.

Stroynowski Andrzej: Kształtowanie się stronnictwa republikańsko-kołłątajowskiego w Sejmie Czteroletnim w toku walki o reformę królewszczyzn, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 3 (1981), s. 3-25.