Dagome iudex jako prototyp konkordatów

Krzysztof Burczak

doi:10.18290/rnp.2019.29.1-2

Krzysztof Burczak Katedra Historii Prawa Kanonicznego, Instytut Prawa Kanonicznego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-9829-6852

DOI: https://doi.org/10.18290/rnp.2019.29.1-2

Słowa kluczowe: zbiór prawa; protektorat; granice państwa; konkordat; skutki polityczno-prawne

Abstrakt

Reforma Kościoła przeprowadzona w XI w. przez papieża Grzegorza VII (1073-1085) doprowadziła do podniesienia poziomu życia religijnego i dyscyplinarnego. Współpracujący z papieżem w dziele reformy kardynał Deusdedit sporządził Collectio canonum. W dziele tym, w którym zamieścił dokumenty poświadczające terytoria oddane w protektorat Stolicy Apostolskiej, znalazł się regest dokumentu nazwanego od imienia władcy Dagome iudex. Jest to dokument poświadczający oddanie przez Mieszka I państwa polskiego w protektorat Stolicy Apostolskiej. Nakreślone w dokumencie granice państwa, od Morza Bałtyckiego do Prus, na wschodzie Ruś, na południu Morawy, na zachodzie Odra, stanowią historyczny opis piastowskich ziem. Czynność prawna określona w dokumencie przez słowo „contulisse” (przekazać) polegała na przekazaniu państwa polskiego Stolicy Apostolskiej. Za to, państwo polskie zostało przyjęte w protekcję. Spowodowało to nawiązanie pomiędzy państwem polskim i Stolicą Apostolską określonego stosunku prawnego. Protekcja Stolicy Apostolskiej stanowiła moralną ochronę przed jakimkolwiek atakiem państw na terytorium państwa polskiego. Ten akt prawny pociągał za sobą obowiązek płacenia trybutu na rzecz Stolicy Apostolskiej. Celem politycznym decyzji Mieszka I było zabezpieczenie państwa przed atakami państw sąsiednich. Celem dalekosiężnym w obszarze stosunków kościelnych, było umożliwienie budowy własnych struktur kościelnych. Poprzez ten akt prawny Polska weszła w obszar stosunków polityczno-kościelno-prawnych ze Stolicą Apostolską. Dokument Dagome iudex można więc widzieć jako prototyp przyszłych konkordatów, które regulują relacje pomiędzy państwami i Stolicą Apostolską, jak też relacje pomiędzy państwem i Kościołem w danym państwie.

Bibliografia

Abraham Władysław: Organizacja kościoła w Polsce do połowy wieku XII, wyd. 2, Lwów: nakładem Księgarni Gubrynowicza i Schmidta 1893.
Balzer Oswald: Historja ustroju Polski. Skrypt wykładów uniwersyteckich, Lwów 1933.
Bogdanowicz Piotr: Geneza aktu dyplomatycznego zwanego Dagome iudex, Roczniki Historyczne 25 (1959), s. 9-33.
Brückner Aleksander: Bolesław Chrobry, Slavia Occidentalis 7 (1928), s. 65-79.
Buczek Karol: Zagadnienie wiarygodności regestu Dagome iudex, [w:] Studia Źródłoznawcze, t. X, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1965, s. 117-139.
Burczak Krzysztof: Dagome iudex prototypem konkordatu, [w:] Krzysztof Burczak, Wacław Uruszczak, Wojciech Góralski, Józef Krukowski, Konkordaty Polski. Historia i teraźniejszość, red. J. Krukowski, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2019, s. 35-60.
Dąbrowski Jan: Początki państwa polskiego, Rocznik Krakowski 34 (1957-1959), s. 51-58.
Halecki Oskar: Historia Polski, Lublin-Londyn: Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas” 1992.
Hirsch Emanuel: Leben und Werke des Kardinals Deusdedit, Archiv für katholisches Kirchenrecht 85 (1905), s. 706-718.
Hirsch Hans: Untersuchungen zur Geschichte d. päpstlichen Schutzes, Mitteilungen d. österreichischen Instituts für Geschichtsforschung 54 (1942), s. 363-433.
Jedlicki Marian Z.: Stosunek prawny Polski do Cesarstwa do roku 1000, wyd. 2, Wodzisław Śląski: Templum 2011.
Kaczmarczyk Zdzisław: Najstarsza granica Polski pod Szczecinem, Przegląd Zachodni 3 (1947), nr 4, s. 353-356.
Kehr Paul: Das Erzbistum Magdeburg und die erste Organisation der christlichen Kirche in Polen, Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaf 1920.
Kętrzyński Stanisław: Dagome iudex, Przegląd Historyczny 41 (1950), s. 133-151.
Knowles M. David, Obolensky Dimitri: Historia Kościoła, tłum. R. Turzyński, t. II, Warszawa: Pax 1988.
Koczy Leon: Dagome iudex, Schinesghe i Awbaba, Roczniki Historyczne 12 (1936), s. 1-46.
Kürbisówna Brygida: Dagome iudex. Studium krytyczne, [w:] Początki państwa polskiego – Księga Tysiąclecia, t. I, red. K. Tymieniecki, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1962, s. 363-423.
Kutrzeba Stanisław: Historia ustroju Polski w zarysie – Korona, wyd. 7, Kraków: skł. gł. w Księgarniach Gebethnera i Wolfa 1931.
Kutrzeba Stanisław: Historya ustroju Polski, wyd. 2, Kraków: nakł. Akademii Umiejętności 1908.
Labuda Gerard: Schinesghe: Gniezno czy Szczecin, Przegląd Zachodni 7 (1951), nr 78, s. 586-592.
Labuda Gerard: Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna: antologia tekstów źródłowych, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk & Wydawnictwo Sorus 1999.
Labuda Gerard: Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1988, s. 240-261.
Labuda Gerard: Znaczenie prawno-polityczne dokumentu „Dagome iudex”, Nasza Przeszłość 4 (1948), s. 33-60.
Lefebvre Charles: Deusdedit, [w:] Dictionnaire de droit canonique, t. IV, red. R. Naz, Paris: Librairie Letouzey et Ané 1901, kol. 1186-1191.
Lehr–Spławiński Tadeusz: Jeszcze raz Gniezno czy Szczecin w regeście dokumentu Dagome iudex, Slavia Occidentalis 20 (1960), s. 95-99.
Löwenfeld Samuel: Die Canonsammlung des Cardinalis Deusdedit und Register Gregors VII, Neues Archiv der Geselschaft für ältere deutsche Geschichtskunde 10 (1885), s. 309-329.
Łodyński Marian: Dokument „Dagome iudex” a „kwestia sardyńska” w XI wieku, Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny 54 (1911), s. 60-148.
Łodyński Marian: Uzależnienie Polski od papiestwa a kanonizacja św. Stanisława, Warszawa: nakł. Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1918.
Łowmiański Henryk: Imię chrzestne Mieszka I, Slavia Occidentalis 19 (1948), s. 203-308.
Łowmiański Henryk: Longum mare, Roczniki Historyczne 23 (1957), s. 65-77.
Łowmiański Henryk: Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e., t. V, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1973, s. 595-613.
Łydka Władysław, Zuberbier Andrzej: Berengariusz z Tours, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. II, Lublin: Towarzystwo Naukowe 1985, kol. 280-281.
Maschke Erich: Der Peterspfennig in Polen und dem Deutschen Osten, Leipzig: J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung 1933.
Ptaśnik Jan: Dagome iudex, Kraków 1911.
Ptaśnik Jan: Denar św. Piotra obrońca jedności politycznej i kościelnej w Polsce, Rozprawy Akademii Umiejętności Wydział Historyczno-Filozoficzny 51 (1908), s. 1-102.
Sackur Ernst: Der Dictatus papae und die Canonsammlung des Deusdedit, Neues Archiv der Geselschaft für ältere deutsche Geschichtsforschung Ergänzung 8 (1892), s. 137-154.
Steinacker Harold: Die Deusdedithandschrift und die ältesten libri canonum, Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschtsforschung Eränzung 6 (1901), s. 113-144.
Stickler Alphonsus M.: Historia iuris canonici latini. Historia fontium, t. I, Turyn: Libraria Pontif. Athenaei Salesiani 1950.
Sułowski Zygmunt: Najstarsza granica zachodnia Polski, Poznań: Instytut Zachodni 1952.
van Hove Alphonse: Commentarium Lovaniense in Codicem Iuris Canonici. Prolegomena, t. I, Mechliniae–Romae: Dessain 1928.
Weirich Hans: Das Privileg Benedikts VII. für Memleben, Sachsen und Anhalt 12 (1936), s. 83-94.
Weiss Anzelm: Dictatus papae, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. III, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1985, kol. 1302.
Wiśniowski Eugeniusz: Deusdedit OSB, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. III, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1985, kol. 1217.
Wojciechowski Zygmunt: Polska nad Wisłą i Odrą w X wieku – studium nad genezą państwa Piastów i jego cywilizacji – z 19 tablicami i 1 mapką, Katowice: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego 1939.
Zakrzewski Stanisław: Najdawniejsza bulla dla Polski, Archiwum Towarzystwa Naukowego Lwowskiego, dz. hist.-filozof. t. I (1923), s. 1-23.