Ewolucja norm prawnych dotyczących urzędu sędziego od Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku

Adam Bartczak

doi:10.18290/rnp22324.6

Adam Bartczak Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0001-6074-2872

DOI: https://doi.org/10.18290/rnp22324.6

Słowa kluczowe: sędzia kościelny, biskup, osoby świeckie, prawo procesowe, reforma

Abstrakt

Sądowe stosowanie prawa opiera się na osobie sędziego. Osobę sędziego jednak charakteryzujemy zwykle przez pryzmat prawa świeckiego. Tymczasem prawo kanoniczne zawiera także normy dotyczące procesów. Kim zatem jest sędzia kościelny? Kto może sprawować ten urząd? Artykuł odpowiada na te pytania, wyznaczając ramy czasowe od 1917 r., tj. od opublikowania pierwszego w Kościele Kodeksu Prawa Kanonicznego, do współczesnego ustawodawstwa. Przeprowadzone badania pokazują dynamikę zmian w tym zakresie, od osoby sędziego, który mógł być jedynie prezbiter, po powrót do aktywnej postawy biskupa diecezjalnego, aż do sędziego w osobie wiernego świeckiego.

Bibliografia

Bartczak Adam, Odpowiedzialność sądownictwa kościelnego za małżeństwo, ,,Ius Matrimoniale” 32 (2021) nr 2, s. 111-130.

Bartczak Adam, Udział wiernych świeckich w sądownictwie kościelnym, ,,Prawo i Kościół” 4 (2012), s. 47-61.

Bączkowicz Franciszek, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 3, Opole: Wydawnictwo Diecezjalne Św. Krzyża 1958.

Biskupski Stefan, Prawo małżeńskie Kościoła rzymskokatolickiego, t. II, Proces małżeński, Olsztyn 1960.

Cenalmor Daniel, Miras Jorge, Prawo kanoniczne, Warszawa: Wolters Kluwer 2022.

Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus, Romae: Typis Polyglottis Vaticanis 1927.

Conte e Coronata Matthaeus , Compedium Iuris Canonici, vol. 1, Romae: Mariaetti 1942.

Cornely Rudolpho, Commentarius in S. Pauli Priorem Epistolam ad Corinthios, Parisiis 1890.

Czaja Arkadiusz Mirosław, Sędzia w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, [w]: Struktura i działalność Sądu Diecezjalnego w Tarnowie w latach 1983-2015, red. R. Kantor, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II 2016, s. 29-40.

Del Pozzo Massimo, Il processo matrimoniale più breve davanti al vescovo, Roma: EDUSC 2016.

Franciszek, List apostolski motu proprio ,,Mitis Iudex Dominus Iesus”, reformujący kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego dotyczące spraw o orzeczenie nieważności małżeństwa (tekst łacińsko-polski), Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos 2015.

Franciszek, List apostolski motu proprio ,,Mitis et misericors Iesus”, reformujący kanony Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich dotyczące spraw o orzeczenie nieważności małżeństwa (tekst łacińsko-polski), Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos 2015.

Gonçalves Bruno, À propos du rôle de l’évêque dans le fonctionnement de tribunaux d’après l’instruction Dignitas connubii, ,,L’année canonique” 52 (2010), s. 153-165.

Góralski Wojciech, Proces małżeński skrócony przed biskupem, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy 2017.

Greszata Marta, Iudicium cum principiis. Kodeksowa weryfikacja wybranych zasad procesowych w kanonicznych sprawach o nieważność małżeństwa, Lublin: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2008.

Greszata-Telusiewicz Marta, Urzędy w kościelnym wymiarze sprawiedliwości – sędzia (Z rozważań nad kanonicznym procesem zwyczajnym – część III), ,,Człowiek-Rodzina-Prawo” 2013, nr 3, s. 18-23.

Greszata-Telusiewicz Marta, Sędzia kościelny, [w:] Leksykon Prawa Kanonicznego, red. M. Sitarz, Lublin: Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2019, kol. 2591-2601.

Gricewicz Paweł, Zadania sędziego kościelnego w sprawach o nieważność małżeństwa, „Roczniki Nauk Prawnych” 8 (1998), s. 161-173.

Krajczyński Jan, Kompetencje sędziego instruktora w procesie skróconym, ,,Prawo Kanoniczne” 2019, nr 1, s. 119-156.

Krakowski Kamil, La figura ed i compiti del Vescovo diocesano nel processo matrimoniale secondo la riforma del Papa Francesco, ,,Rocznik Teologii Katolickiej” 15/2 (2016), s. 189-205.

Krukowski Józef, Kompetentne forum sądowe. Kan. 1405, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. V, red. J. Krukowski, Poznań: Pallottinum 2007, s. 20-22.

Krukowski Józef, Sędzia. Kan. 1421, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. V, red. J. Krukowski, Poznań: Pallottinum 2007, s. 36-37.

Leszczyński Grzegorz, Sędzia, [w]: Leksykon obywatela, red. S. Serafin, B. Szmulik, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck 2008, s. 1026.

Leszczyński Grzegorz, Uczestnictwo wiernych świeckich w posłudze zarządzania, nauczania i uświęcania Kościoła, ,,Łódzkie Studia Teologiczne” 9 (2000), s. 325-336.

Majer Piotr, Czy biskup diecezjalny może wpływać na decyzje swego sądu? Refleksje na kanwie wypowiedzi papieża Franciszka do Trybunału Roty Rzymskiej z 29 stycznia 2021 r., ,,Roczniki Nauk Prawnych” 2021 nr 2, s. 167-197.

Majer Piotr, Adamowicz Leszek, Codex Iuris Canonici. Auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus. Kodeks prawa kanonicznego. Promulgowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 25 stycznia 1983 roku, Poznań: Pallottinum 2022.

Malecha Paweł, Gwarancja sprawiedliwości oraz reforma procesu małżeńskiego widziana przez pryzmat konieczności jego przyśpieszenia i ułatwienia wiernym kontaktu z trybunałem; przygotowanie pracowników i odpowiedzialność biskupa, ,,Roczniki Nauk Prawnych” 2015, nr 4, s. 151-175.

Nowicka Urszula, Sędzia, [w:] Wielka Encyklopedia Prawa, t. II, Prawo kanoniczne, red. G. Leszczyński, Warszawa: Fundacja ,,Ubi societas, ibi ius” 2014, s. 219-220.

Nowicka Urszula, Wzajemne powiązania KPK i KKKW na płaszczyźnie ich autonomicznego funkcjonowania, ,,Prawo Kanoniczne” 2012, nr 2, s. 167-185.

Pawluk Tadeusz, Kanoniczne sprawy małżeńskie w świetle posoborowego prawa procesowego, Studia Warmińskie 10 (1973), s. 277-349.

Pawluk Tadeusz, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Doczesne dobra Kościoła, Sankcje w Kościele, Procesy, T. IV, Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne 1990.

Pawluk Tadeusz, Reforma kanonicznego procesu małżeńskiego w świetle motu proprio Causas matrimoniales, ,,Prawo Kanoniczne” 1973, nr 3-4, s. 245-284.

Pikus Szymon, Niezawisłość sędziego kościelnego, Lublin-Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 2009.

Pinto Pio Vito, Małżeństwo i rodzina na synodalnej ścieżce papieża Franciszka. Papieska sentencja procesu skróconego, Citta di Castello: Legatoria BVP 2019.

Roberti Francesco, De Processibus, t. I, Romae: S. Apollinaris 1926.

Rodriguez-Ocaňa Rafael, Tribunal diocesano, [w:] Diccionario General de Derecho Canónico, red. J. Otaduy, A. Viana, J. Sedano, Cizur Menor 2012, s. 669.

Sobański Remigiusz, Tytuł VIII. Władza rządzenia, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego T.1, Księga 1. Normy ogólne, red. J. Krukowski, Poznań: Wydawnictwo Pallottinum 2007, s. 212-233.

Sosnowski Andrzej, Art. 1 / Tytuł I – Właściwość sądu i trybunały, [w:] Praktyczny komentarz do Listu apostolskiego motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus papieża Franciszka, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos 2015, s. 55-83.

Sztychmiler Ryszard, Sądownictwo kościelne w służbie praw człowieka, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2000.

Sztychmiler Ryszard, Sędziowie i urzędnicy sądowi w służbie praw człowieka, [w:] Plenitudo legis dilectio. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Bronisławowi W. Zubertowi OFM z okazji 65. rocznicy urodzin, red. A. Dębiński, E. Szczot, Lublin: Wydawnictwo KUL 2000, s. 681-707.

Tkaczyk Lukasz Piotr, El proceso más breve ante el obispo en la nueva normativa del M.P. „Mitis Iudex Dominus Iesus”. Su especialidad y pautas de dessarrollo, Pamplona: EUNSA 2019.

Wąsik Wojciech, Urząd i zadania wikariusza sądowego, „Kieleckie Studia Teologiczne” 8 (2009), s. 191-214.

Wenz Wiesław, Proces o nieważność małżeństwa według motu proprio Mitis Iudex Dominu Iesus papieża Franciszka w tradycji kanonicznej, Wrocław: Wydawca Studio Graphito 2016.