Pozytywny akt woli (kan. 1101 § 2 KPK) w świetle doktryny i orzecznictwa rotalnego

Wojciech Góralski

doi:10.18290/rnp21312-7

Wojciech Góralski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska https://orcid.org/0000-0001-6548-4120

DOI: https://doi.org/10.18290/rnp21312-7

Słowa kluczowe: małżeństwo, symulacja zgody małżeńskiej, pozytywny akt woli

Abstrakt

Jednym z tytułów nieważności małżeństwa jest symulacja zgody małżeńskiej (simulatio consensus matrimonialis), usankcjonowana w kan. 1101 § 2 obowiązującego KPK. W takim przypadku ma miejsce wyraźny rozdźwięk pomiędzy słowami (lub równoznacznymi znakami) a zgodą małżeńską rozumianą jako akt woli (kan. 1057 § 2 KPK), a więc akt wewnętrzny. Wypowiadane słowa czy odpowiednie znaki nie znajdują wówczas pokrycia w woli kontrahenta, tymczasem to właśnie wola przesądza o powstaniu węzła małżeńskiego, stosownie do kan. 1057 § 1 KPK.

W strukturze symulacji zgody małżeńskiej, zarówno całkowitej (wykluczenie samego małżeństwa), jak i częściowej (wykluczenie jakiegoś istotnego elementu małżeństwa lub istotnego przymiotu) istotnym komponentem jest pozytywny akt woli, mocą którego nupturient dokonuje owego wykluczenia. Odnosząc się do symulacji zgody małżeńskiej, Jan Paweł II w przemówieniu do Roty Rzymskiej z 29 stycznia 1993 r. powiedział, iż „byłoby poważną raną zadaną trwałości małżeństwa, a więc jego świętości, gdyby fakt symulacyjny nie był zawsze skonkretyzowany przez domniemanego symulanta w pozytywnym akcie woli”.

Po przedstawieniu rysu historycznego kształtowania się normy prawnej (kan. 1101 § 2 KPK) autor, uwzględniając osiągnięcia tak doktryny, jak i orzecznictwa Roty Rzymskiej, określa bliżej pojęcie pozytywnego aktu woli, następnie wskazuje sposoby i formy powzięcia go, wreszcie omawia jego dowodzenie.

Bibliografia

Abate Antonio M.: Il matrimonio nella nuova legislazione canonica, Brescia: Paideja 1982.

Aristotele: L’anima, Milano: G. Movia 2001.

Benigni Salvatore: La simulazione implicita: aspetti sostanziali e processuali, Roma: Pontificia Università Lateranense 1999.

Bertolini Giacomo: La simulazione tra esclusione del bonum coniugum e della sacramentalità, [w:] La giurisprudenza della Rota Romana sul consenso matrimoniale (1908-2008), Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2009.

Bianchi Paolo: Quomodo un matrimonio è nullo? Guida ai motivi di nullità matrimoniale per i pastori, consulenti e fedeli, Milano: Ancora 1998.

Bonnet Piero A.: Introduzione al consenso matrimoniale canonico, Milano: Giuffré Editore 1985.

Carlini Andrea: Volonta, [w:] Enciclopedia Filosofica, red. Centro Di Studi Dilisofici Di Gallarate, t. VIII, Roma: Gontier-Lesevic Ed. 1979.

Cartesio: Le passioni dell’anima, Milano: S. Obinu 2003.

Castaño Jose F.: Il sacramento del matrimonio, Roma: REDC 1992.

D’annibale Giuseppe: Summa theologiae moralis, t. I, Romae: Marietti 1908.

D’auria Andrea: Il consenso matrimoniale. Dottrina e giurisprudenza canonica, Roma: Aracne Editrice 2007.

De Liguori Alphonsus M.: Theologia moralis, Bononiae: Apud Mellier Paulum 1763.

Franceschi Hector: L’esclusione della prole, [w:] La giurisprudenza della Rota Romana sul consenso matrimoniale (1908-2008), Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2009.

Gasparri Pietro: Tractatus canonicus de matrimonio, t. II, Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 1932.

Giacchi Orio: Il consenso nel matrimonio canonico, Milano: Giuffré Editore 1968.

Gil De Las Heras Francesco: El concepto canónico de la simulación, [w:] Simulación matrimonial en el Derecho Canónico, red. Juan I. Bañares, Pamplona: Universidad de Navarra 1994.

Glinkowski Benedykt: Symulacja całkowita zgody małżeńskiej w orzecznictwie Roty Rzymskiej (1965-1995), Poznań: Redakcja Wydawnictw UAM 2004.

Góralski Wojciech: Matrimonium facit consensus. Z orzecznictwa Trybunału Roty Rzymskiej w sprawach o nieważność małżeństwa rozpoznanych z tytułów dotyczących zgody małżeńskiej (1997-2016), Płock: Płocki Instytut Wydawniczy 2018.

Góralski Wojciech: Presunzioni giuridiche nell’ambito del diritto matrimoniale sostanziale nel Codice di Diritto Canonico del 1983, [w:] ,,Iustitia et iudicium”. Studi di diritto matrimoniale e processuale canonico in onore di A. Stankiewicz, t. I, red. Janusz Kowal, Joaquin Llobell, Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2010.

Góralski Wojciech: Symulacja całkowita zgody małżeńskiej na przykładzie wyroku Roty Rzymskiej c. Defilippi z 13.10.2010 roku, [w:] Prawo w służbie małżeństwu i rodzinie. Księga jubileuszowa dedykowana ks. prof. dr. hab. Ryszardowi Sztychmilerowi z okazji 70. rocznicy urodzin, red. Mieczysław Różański, Justyna Krzywkowska, Magdalena Rzewuska, Olsztyn: Wydawnictwo UWM 2018.

Graziani Ermanno: Mentalità divorzistica ed esclusione dell’indissolubilità del matrimonio, ,,Ephemerides Iuris Canonici” 34 (1978), nr 1-2, s.18-39.

Graziani Ermanno: Volontà attuale volontà precettiva nel negozio matrimoniale canonico, Milano: Giuffré Editore 1956.

Grocholewski Zenon: De exclusione indissolubilitatis ex consensu matrimoniali eiusque probatione, Napoli: D’Auria Editore 1973.

Grocholewski Zenon: Positivo l’atto di volontà come causa di nullità del matrimonio secondo can. 1101 § 2 del nuovo Codice, [w:] Questioni Canoniche, Miscellanea in onore del prof. Estaban Gômez, Milano: Masimo 1984.

Grocholewski Zenon: Relatio inter errorem et positivam indissolubilitatis exclusionem in nuptiis contrahendis, ,,Periodica” 69 (1980), s. 569-601.

Gutierez Martin Luis: Voluntad y declaraciôn en el matrimonio, Salamanca: Pontificia Universidad de Salamanca 1990.

Huguccius: Summa Deceti Gratiani, fol. 281, 22, [w:] Pedro Maria Abellán, El fin y la significación sacramental del matrimonio desde S. Anselmo hasta Guillermo de Auxerre, (Biblioteca teológica Granadina), Granada 1939.

Huizing Peter: Actus excludens substantiale matrimonii. Crisis doctrinae et Codicis, ,,Gregorianum” 45 (1964), nr 4, s. 761-794.

Krajczyński Jan: ,,Probationum regina” w procesie o nieważność małżeństwa z tytułu wykluczenia nierozerwalności małżeństwa, [w:] Prawo w służbie małżeństwu i rodzinie. Księga jubileuszowa dedykowana ks. prof. dr. hab. Ryszardowi Sztychmilerowi z okazji 70. rocznicy urodzin, red. Mieczysław Różański, Justyna Krzywkowska, Magdalena Rzewuska, Olsztyn: Wydawnictwo UWM 2018.

Mc Kay Gerard: Il rapporto tra errore ed esclusione nel processo di formazione del consenso matrimoniale, [w:] Verità del consenso e capacità di donazione. Temi di diritto matrimoniale e processuale canonico, red. Héctor Franceschi, Miguel A. Ortìz, Roma: EDUSC 2009.

Marinelli Danilo: La prova presuntiva nella giurisprudenza rotale più recente in tema di esclusione della dignità sacramentale del matrimonio, Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2016.

Navarrete Urbano: A proposito del decreto del S.T. della Segnatura Apostolica del 23 novembre 2005, ,,Periodica” 96 (2007), nr 2, s. 307-361.

Pastuszko Marian: Całkowita symulacja małżeństwa, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1982.

Peña García P.: El matrimonio. Derecho y praxis de la Iglesia, Madrid: Dikinson 2004.

Platone: Gorgia, Milano: G. Reale 2001.

Reggi Sonia: Atto positivo di volontà e simulazione (can. 1101 § 2). Dottrina e giurisprudenza, Venezia: Marcianum Press 2011.

Sanchez Thomas: De sancto matrimonii sacramento, Venetiis: Nicolaus Pezzena Ed 1737.

Schmitt Joseph: L’act positif de volonté en tant quae cause de la nullité du mariage, selon le can. 1101 § 2, ,,Revue de droit canonique” 34 (1984).

Serrano Ruiz Jose M.: El acto de voluntad por el que se crea o frustra el consentimiento matrimonial, ,,Revista Española de Derecho Canonico” 51 (1994), nr 137, s. 567-589.

Stankiewicz Antoni: Concretizzazione del fatto simulatorio nel „positivus voluntatis actus”, ,,Periodica” 87 (1998), s. 257-286.

Stankiewicz Antoni: De iurisprudentia rotali recentiore circa simulationem totalem et partialem, ,,Monitor ecclesiasticus” 122 (1997), nr 3-4, s. 425-512.

Stankiewicz Antoni: La simulazione del consenso in generale, ,,Ius Ecclesiae” 14 (2002), nr 3, s. 639-654.

Tommaso D’aquino: Summa theologica, [w:] Opera omnia, Paris: Typis Comini Venture 1871.

Turnaturi Egidio: Liberta e consenso matrimoniale, [w:] Matrimonium et ius. Studi in onore Sebastiano Villeggiante, red. J.E. Villa Avila, Celestino Gnazi, Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2006.

Viladrich Pedro J.: Comentario al can. 1101, [w:] Comentario Exegético al Codigo de Derecho Canonico, red. Ángel Marzoa, Jorge Miras, Rafael Rodriguez-Ocaña, t. III, Pamplona: Universidad de Navarra, Thomson Reuters Aranzadi 1996.

Viladrich Pedro J.: Konsens małżeński. Sposoby prawnej oceny i interpretacji w kanonicznych procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa, tłumaczenie z jęz. hiszpańskiego S. Świaczny, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2002.

Wąsik Wojciech: Symulacja zgody małżeńskiej jako przyczyna nieważności małżeństwa w prawie Kościoła łacińskiego, „Kieleckie Studia Teologiczne” 12 (2013), s. 215-253.

Wojtyła Karol: Osoba i czyn, Kraków: Wydawnictwo Znak 1969.

Zuanazzi Ilaria: La prova della simulazione del matrimonio canonico con particolare riferimento all’esclusione del ,,bonum prolis” e del ,,bonum coniugum”, [w:] La prova della nullità matrimoniale secondo la giurisprudenza della Rota Romana, Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana 2011.