Istota teatru
Abstrakt
Autor artykułu wychodząc z założenia, że teatr już w starożytnej Grecji był związany ze współuczestnictwem osób tworzących społeczność polis, postuluje by także we współczesnym spojrzeniu na teatr uwzględnić koncepcję człowieka, który tworzy teatr i który do niego przychodzi. Relacyjny wymiar teatru istnieje od starożytności, gdy był on związany z polityczną i religijną funkcją jednoczącą społeczeństwo, aż do współczesnej koncepcji teatru, jako sztuki autonomicznej. Najważniejsza konsekwencja wynikającą z tego zestawienia (teatr i antropologia) ukazuje sztukę teatru jako miejsce formowania się koncepcji świata jako spektaklu (propozycje H. U. von Balthasara i H. Gouhier’a, J. Tischnera, A. Krąpca). Widz może odnaleźć na scenie metaforyczny obraz własnego życia, ogólny los człowieka jako istoty tragicznej, rozpiętej między życiem a śmiercią. Niezależnie od rodzaju realizowanego na scenie dzieła (komedia, tragedia, farsa) istotą teatru jest zawsze relacja między aktorem i widzem. Autor wskazuje także na genezę powstania teatru, pojęcie aktora, gry, roli, sceny oraz udziału widza. Ponieważ teatr jako sztuka nie ma utrwalonej formy, realizuje się w konkretnym czasie realizacji spektaklu (in statu nascendi), wymaga dlatego obecności odbiorcy w całym procesie swego trwania. Jest z tego powodu sztuką w swej istocie personalistyczną. Spektakl, o ile nie jest odbierany w kategoriach osobowych, przestaje być teatrem, a staje się widowiskiem pozbawionym relacji osobowych.
Bibliografia
Bartnik Cz.: Dogmatyka katolicka, T. 1, Lublin 1999.
Bartnik Cz.: Personalizm, wyd. II poprawione i poszerzone, Lublin 2000.
Claudel P.: Możliwości teatru, wybór i wstęp Irena Sławińska, przekład Maria Skibniewska, noty Maria Uchańska, Warszawa 1971.
Czerwińska J.: Co nam zostało z teatru antycznego?, [w:] Dylematy dramatu i teatru u progu XXI wieku, red. Anna Podstawka, Agnieszka Jarosz, Lublin 2011.
Von Balthasar H.U.: Teodramatyka. T. 1: Prolegomena, przekład M. Mijalska, M. Rodkiewicz, W. Szymona OP, Kraków 2005;
Von Balthasar H.U.: Teodramatyka. T. 2: Osoby dramatu, cz. 1: Człowiek w Bogu, przekład Wiesław Szymona OP, Kraków 2006,
Von Balthasar H.U.: Teodramatyka. T. 2, cz.2: Osoby w Chrystusie, przekład Wiesław Szymona OP, Kraków 2009.
Kaczmarek W.: Od kontestacji do relacji. Człowiek wobec Boga w dramacie Młodej Polski, Lublin 2007.
Kawalec A.: Partycypacja jako próba wyjaśnienia faktu teatralnego, „Ethos” 2007 nr 77-78, s. 243-252.
Kawalec A.: Znak osobowy człowieka a istota teatru, [w:] Codzienne pytania Antygony, red. ks. A. Szostek, ks. A. Wierzbicki, Lublin 2001.
L’Essence du théâtre, Paris 1934; Le théâtre et l’existence, Paris 1952;
Limon J.: Między niebem a sceną. Przestrzeń i czas w teatrze, Gdańsk 2001.
Ratzinger J., Znaczenie osoby w teologii, tłum. Robert Skrzypczak, “Personalizm” 2005 nr 8, s. 35-48.
Sławińska I., Czytanie dramatu [w:] I. Sławińska. Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988.
Sławińska I.: Świat jako spektakl, [w:] Sławińska. Moja gorzka europejska ojczyzna, Wybór studiów, oprac. Olimpia Sieradzka, Warszawa 1988.
Sławińska L.: Teatr w myśli współczesnej. Ku antropologii teatru, Warszawa 1990.
Tischner J.: Filozofia dramatu. Wprowadzenie. Paris 1990. Wydanie krajowe: Kraków 2001.
Witkiewicz S. I.: Czysta Forma w teatrze, wybór, wstęp i noty Janusz Degler, Warszawa 1977.
Wojtyła K.: Miłość i odpowiedzialność. Studium etyczne. Lublin 1960.
Wojtyła K.: Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, Lublin 2000.
Wojtyła K.: Uczestnictwo czy alienacja? [w:] K. Wojtyła. Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, Lublin 2000.