Sects and Alternative Religious Movements. State of Knowledge: An Attempt at Systematization
Abstract
The text provides some basic information about sects (new religious movements). It presents the etymology of this term, then focuses on substitute terms. Also further attempts to grasp the definition of this phenomenon are described, the relations between sects and religion and between sects and Church are analyzed, and several classifications of sects are presented. The author highlights the main difficulties accompanying research in sects and alternative religious movements. Finally, the question follows if it is likely that a new scientific field of sectology/sect studies can emerge.
References
Abgrall, Jean-Marie. Sekty. Manipulacja psychologiczna. Terapia ofiar, charyzma guru, techniki uzależniania. Tłum. Wiesława Dzieża. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005.
Alexiewicz, Tomasz. „W jaki sposób działają sekty?”. W: Tomasz Alexiewicz i Jacek Maruchin, Wiara w pigułce, czyli sekty, 41-58. Poznań: Inicjatywa Wydawnicza Jerozolima, 2003.
Bauman, Zygmunt. Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności. Toruń: Wydawnictwo UMK, 1995.
Beźnic, Szymon. „Etyczne i metodologiczne dylematy badania nowych ruchów religijnych”. W Walka, tolerancja, dialog, współpraca wobec sekt i nowych ruchów religijnych, red. Andrzej Potocki, 97-128. Poznań: Fundacja Przeciwdziałania Uzależnieniom „Dominik”, 2005.
Bukalski, Sławomir. Podatność młodzieży na oddziaływania grup kultowych. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2006.
Chlewiński, Zdzisław, Anna Grzywa i Adam Stanowski. „Metodologiczne aspekty badania przekonań”. Roczniki Filozoficzne 33, nr 4 (1985): 69-94.
Danecki, J. Kultura islamu. Słownik (Warszawa:
Doktór, Tadeusz. „Metodologiczne problemy badania nowych ruchów religijnych”. Przegląd Religioznawczy, nr 1 (1994).
Dvorkin, Alexander. “Overview of the Activity of Health-Related Cults in the Countries of the Former USSR”. W: Nowakowski, The Phenomenon of Cults, 311-323.
Ferdek, Bogdan. „Próba określenia sekty”. Effatha 17, nr 5 (1992): 15-17.
Ferdek, Bogdan. Sekty i nowe ruchy religijne jako problem teologiczny. Wrocław: Papieski Fakultet Teologiczny, 1997.
Ferdek, Bogdan. Sekty i nowe ruchy religijne. Wrocław: alta 2, 1998.
Fizzotti, Eugenio. „Satanizm z punktu widzenia psychologii. Sekty i kulty satanistyczne”. L’Osservatore Romano 18, nr 6 (1997): 59-61.
Gajewski, Mariusz. „Możliwości i ograniczenia profilaktyki społecznej w obszarze kontrowersyjnych grup kultowych i sekt”. W Sekty. Społeczne i prawno-polityczne aspekty zjawiska, red. Ireneusz Kamiński i Marek Płodowski, 86-92. Olsztyn: Abigail, 2009.
Grzymała-Moszczyńska, Hanna. Psychologia religii. Wybrane zagadnienia. Kraków: Nomos, 1991.
Guzik, Ewa M. „Prawne aspekty działalności sekt religijnych w Polsce”. Państwo i Prawo, nr 3 (2000).
Guzik-Makaruk, Ewa M. Sekty religijne w Polsce. Warszawa: Kodeks, 2004.
Hałajko, Jurij, i Marta Zimniak. „Badania nad nowymi ruchami religijnymi: RUNWira”. Zagadnienia Naukoznawstwa 34, nr 3 (1998): 321-345.
Hassan, Steven. Jak uwolnić się od manipulacji psychicznej w sekcie? Poradnik dla rodzin i przyjaciół członków destrukcyjnych kultów. Tłum. Ewa Bladowska i Maciej Dynkowski. Łódź: Ravi, 2001.
Hassan, Steven. Psychomanipulacja w sektach. Tłum. Ewa Bladowska i Maciej Dynkowski. Łódź: Ravi, 1999.
Introvigne, Massimo. Powrót magii. Kraków: WAM, 2005.
Introvigne, Massimo. Storia del New Age 1962-1992. Piacenza: Cristianità, 1994.
Jan Paweł II. „Niebezpieczeństwo prozelityzmu sekt religijnych. Orędzie na Światowy Dzień Migranta 1990 r.”. W Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, tom 1, red. Jacek Jękot i Piotr Słabek. Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława BM, 1998.
Kamiński, Ireneusz. „Badania nad sektami i nowymi ruchami religijnymi – statystyka, literatura i inne źródła wiedzy”. W: Kamiński, Współczesne teorie sekty i psychomanipulacji, 13-22.
Kamiński, Ireneusz. „Dokumenty kościelne dotyczące sekt i nowych ruchów religijnych. Prezentacja i próba klasyfikacji”. W: Nowak i Ropiak, Sekty jako wyzwanie społeczne i religijne, 260-294.
Kamiński, Ireneusz. „II.1. Terminologia – sekta czy nowy ruch religijny”. W: Kamiński, Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach, 24-34.
Kamiński, Ireneusz. „II.2. Definicja sekty”. W: Kamiński, Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach, 35-41.
Kamiński, Ireneusz. „II.3. Sekta a inne typy organizacji religijnych”. W: Kamiński, Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach, 42-49.
Kamiński, Ireneusz. Raport Komisji ds. Walki z Sektami Republiki Francuskiej (MILS) z 2000 r. W: Kamiński, Sekty i nowe ruchy religijne, 86-87.
Kamiński, Ireneusz. „Sektologia (sektoznawstwo) i teoria sekty, czyli perspektywy badań nad sektami i nowymi ruchami religijnymi”. W: Kamiński, Współczesne teorie sekty i psychomanipulacji, 24-40.
Kamiński, Ireneusz. Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach. Praktyczny poradnik na temat sekt, alternatywnych ruchów religijnych i parareligijnych. Warszawa: Vocatio, 2013.
Kamiński, Ireneusz. Sekty i nowe ruchy religijne w oficjalnych dokumentach. Klasyfikacja, analizy, komentarz i teksty źródłowe (raporty, rezolucje, zalecenia, uchwały, rozporządzenia). Toruń: Druk-Tor, 2011.
Kamiński, Ireneusz. „Tabela przymusu i grupy duchowych nadużyć według A. Bidermana (tabela Bidermana) (1961)”. W: Kamiński, Współczesne teorie sekty i psychomanipulacji, 52-56.
Kamiński, Ireneusz. „Wprowadzenie do zagadnienia sekt i alternatywnych ruchów religijnych (etymologia; etiologia; teoretyczne opisy: źródła, definicje, klasyfikacje, modele i ich typologie; skala; konsekwencje; profilaktyka, terapia i ruch pomocowy)”. W Sekty i nowe ruchy religijne – wolność czy zniewolenie? Zagadnienia interdyscyplinarne, red. Ireneusz Kamiński i Piotr Chrzczonowicz, 421-422. Toruń: Kunke Poligrafia, 2012.
Kamiński, Ireneusz. Współczesne teorie sekty i psychomanipulacji. Teoretyczne modele opisujące sekty, nowe ruchy religijne i psychomanipulacje w ujęciu wybranych autorów. Toruń: Druk-Tor, 2011.
Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1998.
Kamiński, Stanisław. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1961.
Kehrer, Günter. Wprowadzenie do socjologii religii. Tłum. Janusz Piegza. Kraków: Nomos, 1996.
Kent, Stephen A., i Joseph P. Szimhart. „Exit Counseling and the Decline of Deprogramming”. W: Nowakowski, The Phenomenon of Cults, 327-367.
Koseła, Krzysztof. „Grupy pogranicza nauki i religii. Wprowadzenie w problematykę socjologiczną”. W Ruchy pogranicza religii i nauki jako zjawisko socjopsychologiczne, red. Tadeusz Doktór i Krzysztof Koseła. T. 1. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 1984.
Kuderowicz, Zbigniew. „Gnozimachia. Ostrzeżenie Hoene-Wrońskiego”. W Gnoza polityczna, red. Jan Skoczyński, 6-17. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1998.
Kulwicka-Kamińska, Joanna. „Pojęcie sekty – rozważania terminologiczne.” W Sekty. Obrona czy tolerancja? Zagadnienia społeczno-prawne, red. Ireneusz Kamiński and Marek Płodowski, 25-39. Toruń-Olsztyn: Abigail, 2008.
Kuncewicz, Dariusz. Kontrowersyjne grupy religijne. Psychologiczne aspekty przynależności. Tychy: Maternus Media, 2005.
Kuncewicz, Dariusz. “Rewriting Narratives of Traumatic Experiences in a Cult Environment”. W: Nowakowski, The Phenomenon of Cults, 55-61.
Landowski, Zbigniew. Islam. Nurt, odłamy, sekty. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008.
Lanternari, Vittorio. „Religioznawstwo a nowe ruchy religijne. Zagadnienia metodologiczne”. Euhemer – Przegląd Religioznawczy, nr 2 (1980).
Libiszowska-Żółtkowska, Maria. „Metodologia badań nad nowymi ruchami religijnymi”. Nomos, nr 39-40 (2002): 11-28.
Libiszowska-Żółtkowska, Maria. „Metodologiczne problemy badań nowych ruchów religijnych”. Przegląd Religioznawczy, nr 1 (1997): 65-77.
Libiszowska-Żółtkowska, Maria. „Metodologiczne problemy badań nowych ruchów religijnych”. W Nowe ruchy religijne. Wybrane problemy, red. Zbigniew Stachowski, 71-85. Warszawa: Polskie Towarzystwo Religioznawcze; Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza, 2000.
Libiszowska-Żółtkowska, Maria. Nowe ruchy religijne w zwierciadle socjologii. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2001.
Majewski, Józef. „Beneficjentki kryzysu. Niektóre społeczno-kulturowe aspekty sekt”. W Ochrona szkoły przed sektami i psychomanipulacją, red. Krystyna Kmiecik-Baran i Stefan Kubowicz, 18-22. Gdańsk: Instytut Promocji Nauczycieli, 2002.
Mariański, Janusz. „Pluralizm religijny w nowoczesnym społeczeństwie”. W: Nowak i Ropiak, Sekty jako wyzwanie społeczne i religijne, 48-64.
Martin, Walter, i Gretchen Passantino. „Psychologiczna struktura sekt”. W: Walter Martin, Świat religii i sekt, 43-57. Warszawa: Chrześcijański Instytut Biblijny, 2004.
Maruchin, Jacek. „Dlaczego powstają sekty? Próba definicji”. W: Tomasz Alexiewicz i Jacek Maruchin, Wiara w pigułce, czyli sekty, 5-26. Poznań: Inicjatywa Wydawnicza Jerozolima, 2003.
Mather, George A., Larry A. Nicols i Alvin J. Schmidt. Słownik sekt, nowych ruchów religijnych i okultyzmu. Warszawa: Vocatio, 2006.
Mikrut, Wiktor, i Grzegorz Mikrut (red.). Raport o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce. Warszawa: MSWiA, 2000.
Mudrak, Elżbieta. Fenomen sekt. Diagnoza stanu wiedzy studentów z regionu warmińsko-mazurskiego na temat sekt i stosowanych przez nie technik manipulacji. Kraków: Impuls, 2007.
Nowakowski, Piotr T. (red.). The Phenomenon of Cults from a Scientific Perspective. Kraków: Rafael, 2007.
Nowak, Władysław, i Sławomir Ropiak, ed. Sekty jako wyzwanie społeczne i religijne. VI Interdyscyplinarne Sympozjum Wydziału Teologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn: Wydawnictwo UWM, 2005.
Nowak, Władysław. Sekty w Polsce. Olsztyn: Kuria Metropolitalna, 1995.
Nowakowski, Piotr T. „Uzasadnienie ujęcia problemu sekt na gruncie pedagogiki resocjalizacyjnej”. W Sekty jak problem współczesności, red. Piotr T. Nowakowski, 183-192. Mysłowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 2008.
Paleczny, Tadeusz. Sekty w poszukiwaniu utraconego raju. Kraków: Universitas, 1998.
Pasek, Zbigniew. „Badania nad nrr z perspektywy Pracowni Dokumentacji Wyznań Religijnych w Polsce Współczesnej Instytutu Religioznawstwa UJ (komunikat)”. Nomos, nr 39-40 (2002): 145-152.
Pasek, Zbigniew. Pstrokate piękno. Szkice z historii duchowości chrześcijańskiej. Kraków: Media-Press, 1999.
Pasek, Zbigniew. „Ugrupowania religijnego pogranicza”. W: Nowak i Ropiak, Sekty jako wyzwanie społeczne i religijne, 79-88.
Pawłowicz, Zygmunt. Sekty w Polsce. Gdańsk: Stella Maris, 2000.
Posacki, Aleksander. „Sekty, nowe ruchy religijne, psychokultury – geneza, definicja, typologia”. W Sekty, sekty…, red. Maria Renkielska, 7-31. Kielce: Jedność, 1997.
Posacki, Aleksander. „Sekty, nowe ruchy religijne, psychokulty – geneza, definicje, typologia”. W: Stanisław Pyszka, Wiesław Dzieża i Aleksander Posacki, Katolik wobec sekt. Kraków: WAM, 1997.
Ptaszek, Robert T. Filozoficzne aspekty alternatywnej religijności. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2021.
Ptaszek, Robert T. Nowa Era religii? Ruch New Age i jego doktryna – aspekt filozoficzny. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, 2008.
Pytlak, Marcin. „Psychologia sekt”. W: Marcin Pytlak, Rozpoznać sektę. Kryteriologia sekt, 108-149. Lublin: Instytut Zastosowań Techniki, 2002.
Pytlak, Marcin. Rozpoznać sektę. Kryteriologia sekt. Lublin: Instytut Zastosowań Techniki, 2002.
Pytlak, Marcin. Rozpoznać sektę. Radom: Polwen, 2005.
Ratzinger, Joseph, i Vittorio Messori. Raport o stanie wiary. Z ks. J. Ratzingerem rozmawia Vittorio Messori. Kraków-Warszawa: Michalineum, 1986.
Romańczuk-Grącka, Marta. Kryminologiczne aspekty sekt destrukcyjnych. Olsztyn: Wydawnictwo UWM, 2008.
Rowiński, Grzegorz. W niewoli sekt. Podręcznik dla dowódców. Warszawa: Bellona, 2001.
Rusecki, Marian. „Dlaczego sekty są niebezpieczne?, W Problemy współczesnego Kościoła, red. Marian Rusecki, 203-223. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1996.
Sakowicz, Eugeniusz. Religioznawstwo. Przewodnik tematyczny: judaizm, islam, hinduizm, buddyzm, sekty, satanizm, New Age, religie ludów pierwotnych. Lublin: Polihymnia, 2005.
Stark, Rodney, i William S. Bainbridge. The Future of Religion. Secularization, Revival and Cult Formation. Berkeley: University of California, 1985.
Stawiński, Piotr. „Fenomen sekt w ujęciu historyczno-socjologicznym”. W Sekty. Uwarunkowania i niebezpieczeństwa w III RP. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Pedagogiki Społecznej WSP w Częstochowie (20-21.11.2000), red. Stanisław Pamuła i Andrzej Margasiński, 17-24. Częstochowa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, 2001.
Szmyd, Jan. „Sekty religijne”. W Encyklopedia psychologii, red. Włodzimierz Szewczuk, 806. Warszawa: Fundacja Innowacja, 1998.
Szostak, Maciej. „Metodologiczne problemy badań sekt destrukcyjnych”. W: Maciej Szostak, Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, 231-430. Kraków: Zakamycze, 2001.
Szostak, Maciej. Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne. Kraków: Zakamycze, 2001.
Sztumski, Janusz. „Sekta w świetle socjologii”. W: Janusz Sztumski, Sekty, studium socjologiczno-historyczne, 9-18. Kielce: Szumacher, 1993.
Szuppe, Paweł. „Sekty. Informacje i profilaktyka w dużym skrócie”. W Sekty. Społeczne i prawno-polityczne aspekty zjawiska. Zbiór studiów, red. Ireneusz Kamiński i Marek Płodowski, 341-352. Olsztyn: Abigail, 2009.
Śliwiński, Piotr J. Kraina Wodnika i okolice. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1998.
Śliwiński, Piotr J. Religijna sałatka. Kilka słów o nowych formach religijnych i parareligijnych. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1996.
Śliwiński, Piotr J. „Typologia nowych ruchów religijnych”. Przegląd Powszechny, nr 1 (1996): 82-87.
Śpiewak, Paweł (tłum). Wstęp. W: Eric Voegelin, Nowa nauka polityki. Warszawa: Aletheia, 1992.
Troeltsch, Ernst. „Kościół a sekta”. W Socjologia religii. Wybór tekstów, red. Franciszek Adamski, 104-109. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1983.
Umińska, Monika (tłum.). „Słowo od tłumacza”. W: Eric Voegelin, Lud Boży, 5-19. Kraków: Znak, 1994.
Urban, Józef. „Sekty dramatem współczesnej rodziny”. W Sekty. Uwarunkowania i niebezpieczeństwa w III Rzeczypospolitej Polskiej. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Pedagogiki i Socjologii WSP w Częstochowie (20-21.11.2000), red. Stanisław Pamuła i Andrzej Margasiński, 89-101. Częstochowa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, 2001.
Urban, Józef. „Sekty dramatem współczesnej rodziny”. W U progu trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa. Wykłady otwarte zorganizowane w okresie Wielkiego Postu 2001 r., red. Marcin Worbs, 48-61. Opole: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 2001.
Valentin, Friederike. „Sekten”. W: Hans Gasper, Joachim Müller i Friederike Valentin, Lexikon der Sekten, Sondergruppen und Waltanschauungen, 921-953. Freiburg im Breisgau: Herder, 1991.
Van der Leeuw, Gerardus. Fenomenologia religii. Wyd. 2. Tłum. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Książka i Wiedza, 1997.
Vernette, Jean. Sekty. Warszawa: Volumen, 1998.
Voegelin, Eric. Lud Boży. Kraków: Znak, 1994.
Voegelin, Eric. Nowa nuka polityki. Warszawa: Aletheia, 1992.
Wołpiuk, Andrzej. Przyczyny i motywy przynależności do sekt i nowych ruchów religijnych. Kraków: Wydawnictwo PAT, 2006.
Zarzecki, Marcin. „Konwertyci nowych ruchów religijnych. Ujęcie z perspektywy współczesnych koncepcji socjologicznych”. W: Nowak i Ropiak, Sekty jako wyzwanie społeczne i religijne, 253-259.
Zieliński, Tadeusz. „Potrzeba dialogu Kościołów z grupami marginesu religijnego w świetle dokumentów środowiska ekumenicznego”. W: Nowak i Ropiak, Sekty jako wyzwanie społeczne i religijne, 35-37.
Zimniak-Hałajko, Marta. „Metoda uczestnicząca w badaniu nowych ruchów religijnych”. Zagadnienia Naukoznawstwa, nr 1 (2000): 43-62.
Zimniak-Hałajko, Marta. „Obecne kierunki badań nrr”. W: Marta Zimniak-Hałajko, Raj oswojony. Antropologia nowych ruchów religijnych. Gdańsk: Słowo, obraz, terytoria, 2003.
Zwoliński, Andrzej. Anatomia sekty. Kraków: Gotów, 1996. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2004.
Zwoliński, Andrzej. „Anatomia sekty”. W Abc o sektach, red. Mariusz Gajewski, 37-60. Tychy: Maternus; Kraków: Civitas Christiana, 2004.
Zwoliński, Andrzej. „Anatomia sekty”. W Sekty. Zamaskowane zniewolenie. Materiały z XXVII Sympozjum Koła Naukowego WSD (Płock, 18-20.11.2004), red. Remigiusz Stacherski, 31. Płock: Płocki Instytut Wydawniczy, 2005.
Zwoliński, Andrzej. Drogami sekt. Kraków: Gotów, 1998.
Zwoliński, Andrzej. Sekty… Dlaczego?, Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1998.
