Powstanie i ewolucja modelu homo economicus

Kalina Grzesiuk

Kalina Grzesiuk Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych

Słowa kluczowe: człowiek ekonomiczny; homo economicus; teoria ekonomii; racjonalność decyzji ekonomicznych aktorów społecznych

Abstrakt

Artykuł stanowi syntetyczną prezentację sposobu postrzegania funkcjonowania człowieka w gospodarce z perspektywy nauk ekonomicznych. Zaprezentowany został tu model homo economicus w klasycznej postaci, ale również jego ewolucja w poglądach przedstawicieli różnych nurtów teorii ekonomii. Wskazane zostały czynniki, które ograniczają zakładaną w pierwotnym kształcie modelu pełną racjonalność decyzji podejmowanych przez jednostki w życiu gospodarczym. Wśród nich najczęściej wymienia się wpływ rosnącej heterogeniczności życia gospodarczego oraz zjawiska o charakterze społecznym, psychologicznym, politycznym czy etycznym. Pomimo tych ograniczeń, dla umożliwienia budowy modeli matematycznych i ekonometrycznych zjawisk pojawiających się w sferze rynkowej uwzględniających złożoność aktorów w gospodarce, niezbędne jest jednak przyjęcie pewnych założeń upraszczających. Model człowieka ekonomicznego w znacznym stopniu zmodyfikowany w stosunku do pierwotnej koncepcji, mającej swoje źródło w ekonomii klasycznej, nadal jest zatem, zdaniem wielu ekonomistów, przydatnym konstruktem umożliwiającym opis i przewidywania zachowań jednostek w sferze gospodarczej.

Bibliografia

Akerlof G.A., J.L. Yellen, Rational Models of Irrational Behavior, „The American Economic Review” 77 (1987), nr 2, s.137-142.

Akerlof G.A., The Market for «Lemons»: Quality Uncertainty and the Market Mechanism, „Quarterly Journal of Economics” 84 (1970), nr 3, s. 488 500.

Akerlof G.A.; R.J. Shiller, Animal Spirits, Princeton University Press, Princeton 2010.

Anderson E., Beyond Homo Economicus. New Development in Theories of Social Norms, „Philosophy and Public Affairs” 29 (2000), nr 2, s. 170 200.

Arnsperger Ch., Y. Varoufakis, What is Neoclassical Economics? The Three Axioms Responsible for Its Theoretical Oeuvre, Practical Irrelevance and, thus, Discursive Power, „Panoeconomicus” 53 (2006), nr 1, s. 5 18.

Arrow K., Discounting, morality and gaming, w: Discounting and the Intergenerational Equity, red. P.R. Portney, J.P. Weyant, Resources for the Future, Waszyngton 1999, s. 13 23.

Arrow K., Granice organizacji, PWN, Warszawa 1985.

Becker S., Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, PWN, Warszawa 1990.

Beckert J., Economic Action. What is sociological about economic sociology? Uncertainty and the Embeddedness of Economic Action, „Theory and Society” 25 (2010), nr 6, s. 803 840.

Bicchieri C., J. Zhang, An embarrassment of riches. Modeling social preferences in ultimatum games, w: Philosophy of Economics, North Holland, red. D.M Gabbay, P. Thagard, J. Woods, Amsterdam 2012, s. 577 597.

Bittner I., Homo oeconomicus, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź 2009.

Bruni L., F. Guala, Vilfredo Pareto and the Epistemological Foundations of Choice Theory, „History of Political Economy” 33 (2001), nr 1, s. 21 49.

Caldwell B., Hayek’s Challenge: An Intellectual Biography of F. A. Hayek, University of Chicago Press, Chicago 2010.

Coase R.H., The Nature of the Firm, „Economica” 4 (1937), nr 16, s. 386 405.

Colombo R.J., Exposing the Myth of Homo Economicus, „Harvard Journal of Law and Public Policy” 32 (2009), s. 737 766.

Commons J.R., Institutional Economics, „American Economic Review” 21 (1931), s. 648 657.

Cook K.S., M. Levi, The Limits of Rationality, University of Chicago Press, Chicago 2010.

Davies J.B., The Individual in Economics, Amsterdam University Press, Amsterdam 2005.

Edgeworth F.Y., Mathematical Psychics: An Essay on the Application of Mathematics to the Moral Sciences, C. Kegan Paul & Co, Londyn 1881, http://socserv2.socsci.mcmaster.ca/econ/ugcm/3ll3/edgeworth/mathpsychics.pdf [download 01.03.2013].

Elster J., Social norms and economic theory, „Journal of Economic Perspectives” 3 (1989), nr 4, s. 99 117.

Evans G.W., G. Ramey, Adaptive Expectations, Underparameterization and the Lukas Critique, „Journal of Monetary Economics” 53 (2006), nr 2, s. 249 264.

Friedman M., Methodology of Positive Economics, w: M. Friedman, Essays in Positive Economics, University of Chicago Press, Chicago 1966.

Friedman M., Wolny wybór, Wydawnictwo Aspekt, Sosnowiec 2006.

Gerschlager C., Foolishness and Identity: Amartya Sen and Adam Smith, DUL BEA Working Paper, N 08 03.RS, s. 1 30.

Glanvill J., The vanity of dogmatizing, or, Confidence in opinions manifested in a discourse of the shortness and uncertainty of our knowledge, and its causes: with some reflexions on peripateticism, and an apology for philosophy, http:// www. exclassics. com /glanvil/ glanvil. pdf [download 07.02.2012].

Górski J., W. Sierpiński, Historia powszechnej myśli ekonomicznej 1870 1950, PWN, Warszawa 1987.

Górski J., Zarys historii ekonomii politycznej, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1984.

Heinrich J., R. Boyd, S. Bowles, C. Camerer, E. Fehr, H. Gintis, E. McElreath, In Search of Homo Economicus: Behavioral Experiments in 15 Small – Scale Societies, „American Economic Review” 91 (2001), nr 2, s. 73 78.

Hetzel R.L., The Contributions of Milton Friedman to Economics, „Economic Quarterly” 93 (2007), nr 1,

s. 1 30.

Hodgson G., Institutional Economic Theory: the Old versus the New, „Review of Political Economy” 1 (1989), nr 3, s. 249 269.

Hume D., Traktat o naturze ludzkiej, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2006.

Keynes J.M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 2003.

Keynes J.M., The End of Laissez faire. Prometheus Books, Nowy Jork 2004.

Kwarciński T., Niewidzialna doktryna Adama Smitha, „Zeszyty Naukowe KUL” 2005, nr 1(189), s. 96 101.

Kwarciński T., Racjonalność ekonomiczna i zasady moralne, w: Człowiek i jego decyzje, red. A. Biela, K. Kłosiński, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, s. 145 155.

Kwaśnicki, W., Ekonomia klasyczna – spojrzenie z innej perspektywy, „Ekonomista” 1998, nr 5 6, s. 1 22.

Leibenstein H., Poza schematem homo oeconomicus, PWN, Warszawa 1988.

Leibenstein H., The Prisoner’s Dilemma in the Invisible Hand: An Analysis of Intrafirm Productivity, „American Economic Review” 72 (1982), nr 2, s. 92 97.

Lucas R.E., Expectations and the Neutrality of Money, „Journal of Economic Theory” 4 (1972), nr 2, s. 103 124.

Machaj M., Selektywny przegląd dorobku Miltona Friedmana, „Studia Erasmiana Wratislaviensia. Wrocławskie Studia Erazmiańskie” 2007, s. 223 248.

Małek R., Liberalna interpretacja Hobbesa, „Acta Universitatis Palackianae Olomoucensis, Facultas Philosophica” 5 (2002), s. 231 244.

Marshall A., Zasady ekonomiki, Wydawnictwo M. Acta, Warszawa 1925.

Menger C., Investigations into the Method of Social Sciences, Ludwig von Mises Institute, Auburn 2009.

Menger C., Principles of Economics, Ludwig von Mises Institute, Auburn 2007.

Miklaszewska J., Filozofia a ekonomia. w kręgu teorii publicznego wyboru, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.

Mill J.S., A System Of Logic, Ratiocinative And Inductive, Harper & Brothers, Publishers, Nowy Jork 1882.

Mill J.S., Utylitaryzm: O wolności, PWN, Warszawa 1959.

Montchretien A., Traktat o ekonomii politycznej, w: Merkantylizm i początki szkoły klasycznej. Wybór pism ekonomicznych XVI i XVII wieku, red. E. Taylor, S. Zaleski, PWN, Wrocław 1958, s. 319 370.

Morawski, W., Socjologia ekonomiczna. Problemy. Teoria. Empiria, PWN, Warszawa 2001.

Mucha M., Oczekiwania w ekonomii a polski rynek nieruchomości, „Człowiek i Środowisko” 2007, nr 31, s. 129 138.

Muth J.F., Rational Expectations and the Theory of Price Movements, „Econometrica” 29 (1961), nr 3, s. 315 335.

North D.C., Instytucje, ideologia i wyniki gospodarcze, „Forum Obywatelskiego Rozwoju” 2007, nr 1, s.1 16.

North D.C., R.P. Thomas, An Economic Theory of the Growth of the Western World, „The Economic History Review”, Second Series, 23 (1970), nr 1, s. 1 17.

Pareto V., Cours d’Économie Politique, Librarie Droz, Genewa 1964.

Pareto V., Manual of political economy, Augustus M. Kelley Publishers, Nowy Jork 1971.

Pareto V., The New Theories of Economics, „Journal of Political Economy” 5 (1897), nr 4, s. 485 502.

Persky J., The Ethology of Economic Man, „Journal of Economic Perspectives” 9 (1995), nr 2, s. 221–231.

Pettit Ph., Rules, Reasons and Norms, Oxford University Press, Oxford 2002.

Pettit Ph., The virtual reality of homo economicus, w: The Economic World View: Studies in the Ontology of Economics, red. U. Mäki, Oxford University Press, Oxford 2001, s. 75 97.

Piereson J., John Maynard Keynes and the Modern Revolution in Political Economy, „Society” 49 (2012), nr 3, s. 263 273.

Popkin S., The Rational Peasant The Political Economy of Rural Society in Vietnam, University of California Press, Berkeley I Los Angeles 1979.

Próchnicki L., Nowa Szkoła Keynesowska – teoretyczne i polityczne implikacje, „Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego”, (2011), nr 19, s. 67 89.

Rayo L., G. Becker, Evolutionary Efficiency and Happiness, „Journal of Political Economy”115 (2007), nr 2, s. 302 338.

Richter R., New Economic Sociology and New Institutional Economics, Paper presented to the annual conference of the International Society for New Institutional Economics, Berkeley, 14 September 2001, s. 1 39.

Ryan F.X., Values as consequences of transaction: Commentary on «Reconciling homo economicus and John Dewey’s ethics», „Journal of Economic Methodology” 10 (2003), nr 2, s. 245 257.

Sargent Th.J., D. Fand, S. Goldfeld, Rational Expectations, the Real Rate of Interest, and the Natural Rate of Unemployment, „Brooking Papers on Economic Activity” 1973, nr 2, s. 429 480.

Schotter A., G. Schwödiauer, Economics and the Theory of Games: a Survey, „Journal of Economic Literature” 18 (1980), s. 479 527.

Schotter A., Y.M. Braunstein, Economic Search: The Experimental Study, „Economic Inquiry” 19 (1981), nr 1, s. 1 25.

Sen A., Rational fools. A Critique of the Behavioral Foundations of Economic Theory, „Philosophy and Public Affairs” 6 (1977), nr 4, s. 317 344.

Sen A., Symposium on Amartya Sen’s Philosophy: 4 Reply, „Economics and Philosophy” 17 (2001), s. 51 66.

Simon H., Models of Bounded Rationality: Emprically Grounded Economic Reason, t. III, MIT Press, Cambridge 1997.

Simon H.A., Administrative Behavior: a study of decision – making processes in administrative organizations, The Free Press, New York 1997.

Slater D., From Calculation to Alienation: Disentangling Economic Abstractions, „Economy and Society” 31 (2002), nr 2, s. 234 249.

Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. II, PWN, Warszawa 1954.

Smith A., Teoria uczuć moralnych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1989.

Smith V.L., The Two Faces of Adam Smith, „Southern Economic Journal”, 65 (1998), no. 1, s. 1 19.

Snowdon B., H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii, PWN, Warszawa 1998.

Sordyl M., Założenie racjonalności w ekonomii neoklasycznej, w: Funkcjonowanie gospodarki polskiej po 20 latach transformacji, red. D. Kopycińska, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2009, s. 7 18.

Sowell Th., The Evolutionary Economics of Thostein Veblen, „Oxford Economic Papers”,12 (1967), nr 2, s. 177 198.

Spengler J.J., Boisguilbert’s Economic Views Vis á vis Those of Contemporary Réformateurs, „History of Political Economy”16 (1984), s. 69 88.

Szarzec K., Racjonalny podmiot gospodarczy w klasycznej myśli ekonomicznej i jej współczesnych kontynuacjach. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne i Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Poznań 2005.

Thaler R., From Homo Economicus to Homo Sapiens, „Journal of economic Perspectives”14 (2000), nr 1, s. 133 141.

Tsakalotos E., Homo Economicus and the Reconstruction of Political Economy: Six Theses on the Role of Values in Economics, „Cambridge Journal of Economics”29 (2005), nr 6, s. 893 908.

Veblen Th., The Limitations of Marginal Utility, „Journal of Political Economy” 17 (1909), nr 9, s. 620 636.

Viner J., Adam Smith and Laissez Faire, „The Journal of Political Economy” 35 (1927), nr 2, s. 198 232.

Hayek F. von, Individualism and economic order, The Ludwig von Mises Institute, Auburn 2009.

Mises L. von, Ludzkie działanie, Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2007.

Walker D.A., Leon Walras, w: The New Palgrave: a Dictionary of Economics, vol. IV (Q to Z), red. J. Eatwell, MacMillan Press, Nowy Jork 1987, s. 852 863.

Weintraub E.R., Neoclassical Economics, w: The Concise Encyclopedia of Economics, http://www.econlib.org/library/Enc1/NeoclassicalEconomics.html [download 24.12.2011].

White M.D., Reconciling Homo Economicus and John Dewey’s Ethics, „Journal of Economic Methodology”10 (2003), nr 2, s. 223 243.

Wicksteed Ph., The Common Sense of Political Economy, Routledge and Kegan Paul Limited, London, 1957.

Wilkin J., Iwanek M., Instytucje i instytucjonalizm w ekonomii, WNE UW, Warszawa 1998.

Williamson O.E., Organizational Forms and Internal Efficiency, Markets and Hierarchies: Some Elementary Considerations, „Organizational Forms and Internal Efficiency” 63 (1973), nr 2, s. 316 325.

Zafirowsky M., The 'Unbearable Lightness' of the Economic Approach to Economic Behavior in the Social Setting: Rational Action and the Sociology of the Economy, „Journal for the Theory of Social Behaviour” 29 (1999), nr 3, s. 301 334.

Zak P.J., Moral Markets, Princeton University Press, Princeton 2008.