Primate Jan Wężyk in the Role of Interrex and Senator of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Period of Interregnum Following the Death of Sigismund III Vasa in 1632

Włodzimierz Kaczorowski

doi:10.18290/kip21101-10

Włodzimierz Kaczorowski Uniwersytet Opolski, Polska https://orcid.org/0000-0001-5784-9716

DOI: https://doi.org/10.18290/kip21101-10

Słowa kluczowe: bezkrólewie, interreks, sejm konwokacyjny, sejm elekcyjny, elekcja

Abstrakt

Prymas Jan Wężyk w roli interreksa oraz senatora Rzeczypospolitej w okresie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III Wazy w 1632 roku

W Rzeczypospolitej Obojga Narodów prymas, a zarazem arcybiskup gnieźnieński po śmierci monarchy przejmował obowiązki w zakresie reprezentowania państwa na zewnątrz, przygotowywał wybór nowego króla i w tym celu zwoływał sejmiki orz sejm konwokacyjny. Prymas wreszcie ogłaszał wybór elekta, czyli dokonywał nominacji.

Po śmierci Zygmunta III Wazy w 1632 r. funkcję interreksa w okresie bezkrólewia pełnił prymas Jan Wężyk (1575-1638). Z funkcji tej wywiązał się znakomicie. Sprawowane prze niego urzędy postawiły go w rzędzie osób, które wpływały na kształt Rzeczypospolitej i Kościoła. Za prymasostwa Jana Wężyka częściowo rozwiązano sprawę compositio inter status, od kilkudziesięciu lat ciążącą na stosunkach szlachty z duchowieństwem. Prymas Jan Wężyk był również mecenasem kultury i sztuki.

Bibliografia

Augustyniak, Urszula. 2008. Historia Polski 1572-1795. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barycz, Henryk. 1938. Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia (1440-1600). Kraków: Nakł. Polskiej Akademii Umiejętności.

Byliński, Janusz, and Włodzimierz Kaczorowski. 2013. “Posłowie.” In Claudio Rangoni, Relacja o Królestwie Polskim z 1604 roku. Transl. Kajetan W. Kielisiński, and Wojciech Kazimierski. Ed. Janusz Byliński, and Włodzimierz Kaczorowski, 213-20. Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża.

Dorobisz, Janusz. 2000. Jakub Zadzik (1582-1642). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Dorobisz, Janusz, and Włodzimierz Kaczorowski. 2000. “Sieradzanie – arcybiskupami gnieźnieńskimi za panowania Wazów: 1587-1668.” In 1000 lat archidiecezji gnieźnieńskiej, ed. Jerzy Strzelczyk, and Janusz Górny, 263-81. Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum.

Dydyński de, Paweł, and Włodzimierz Kaczorowski. 2006. “Reprezentacja Mazowsza i Podlasia wśród elektorów Władysława IV Wazy w 1632 r.” In Studia z dziejów państwa i prawa polskiego, vol. 9, part 2, ed. Jacek Matuszewski, 273-303. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Dzięgielewski, Jan. 1994. “Biskupi rzymskokatoliccy końca XVI – pierwszej połowy XVII w. i ich udział w kształtowaniu stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej.” In Między monarchą a demokracją. Studia z dziejów Polski XV-XVIII wieku, ed. Anna Sucheni-Grabowska, and Małgorzata Żaryn, 191-210. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.

Dzięgielewski, Jan. 2002. “Prymasi w roli interreksów.” In Prymasi i prymasostwo w dziejach państwa i narodu polskiego, ed. Wiesław J. Wysocki, 39-50. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Grodziski, Stanisław. 2008. “Stanowisko interrexa w polskiej tradycji dziejowej.” In Leges sapere. Studia i prace dedykowane profesorowi Januszowi Sondlowi w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, ed. Wacław Uruszczak, Paulina Święcicka, and Andrzej Kremer, 171-77. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jezierski, Franciszek S. 2017. O bezkrólewiach w Polszcze i o wybieraniu królów począwszy od śmierci Zygmunta Augusta Jagiełły aż do naszych czasów. Ed. Włodzimierz Kaczorowski. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Kaczorowski, Włodzimierz. 1983. “Choroba i prawdopodobna przyczyna śmierci Zygmunta III Wazy.” Archiwum Historii Medycyny 45 (1-4):45-65.

Kaczorowski, Włodzimierz. 1986. Sejmy konwokacyjny i elekcyjny w okresie bezkrólewia 1632 roku. Opole: Instytut Śląski.

Kaczorowski, Włodzimierz. 1992. Koronacja Władysława IV w roku 1633. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu.

Kaczorowski, Włodzimierz. 2010. “Wolna elekcja viritim – źrenicą wolności szlacheckiej w Rzeczypospolitej. XVI-XVII-wieczne koncepcje wyboru króla.” In Idea wolności w ujęciu historycznym i prawnym. Wybrane zagadnienia, ed. Ewa Kozerska, Piotr Sadowski, and Andrzej Szymański, 87-107. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Kaczorowski, Włodzimierz. 2011. “Działalność prymasa-interreksa Jana Wężyka w okresie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III Wazy.” In Przez Kresy i historię po obrzeża polityki. Profesorowi Marcelemu Kosmanowi w półwiecze pracy naukowej, ed. Iwona Hofman, and Wojciech Maguś, 346-64. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Kaczorowski, Włodzimierz. 2012. “Problem compositio inter status w okresie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III Wazy oraz na sejmie koronacyjnym w 1633 roku.” In Egalitaryzm i elitaryzm. Tradycja i przyszłość Europy, ed. Ewa Kozerska, Piotr Sadowski, and Andrzej Szymański, 145-165. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Kaczorowski, Włodzimierz. 2015. “Relacje o stanie zdrowia i prawdopodobnej przyczynie śmierci Zygmunta III Wazy w XVII-wiecznej korespondencji.” In Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, vol. 6: Stulecia XVI-XIX. Nowa perspektywa historyczna i językowa, ed. Piotr Borek, and Marceli Olma, 21-40. Kraków: Collegium Columbinum.

Kaczorowski, Włodzimierz. 2019. “Wolna elekcja viritim i koronacja Władysława IV.” In Świat polskich Wazów. Eseje, ed. Jacek Żukowski, and Zbigniew Hundert, 219-38. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie. Arx Regia.

Kobierzycki, Stanisław. 2005. Historia Władysława, królewicza polskiego i szwedzkiego. Ed. Janusz Byliński, and Włodzimierz Kaczorowski. Transl. Marek Krajewski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Korytkowski, Jan. 1889. Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821. Vol. 3. Poznań: Nakł. Drukarni Kuryera Poznańskiego.

Kosman, Marceli. 1997. Poczet prymasów Polski. Poznań: Spółka Wydawniczo-Księgarska.

Kosman, Marceli. 2012. Poczet arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski. Kraków: Wydawnictwo „M”.

Leitsch, Walter. 2009. Das Leben am Hof König Sigismunds III. von Polen. Vol. 3. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Piasecki, Paweł. 1870. Kronika biskupa przemyślskiego. Ed. Julian Bartoszewicz. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Presiowski, Idzi. 2019. Krótka wiadomość o sejmach i sejmikach przedsejmowych w dawnej Polsce. Edited and foreword Włodzimierz Kaczorowski. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Prokop, Krzysztof R. 2014. Rzymskokatoliccy biskupi i ordynariusze diecezji na ziemiach ruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej). Warszawa–Drohiczyn: Drukarnia Akcydensowa Andrzej Dorosz.

Radoszewski, Marek. 2002. Diariusz koronacyjnej Najjaśniejszego Władysława Zygmunta IV. Ed. Włodzimierz Kaczorowski, and Zbigniew Szczerbik. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Radziwiłł, Albrycht S. 1980. Pamiętnik o dziejach w Polsce, vol. 1: 1632-1636, transl. and edited by Adam Przyboś, and Roman Żelewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Rangoni, Claudio. 2013. Relacja o Królestwie Polskim z 1604 roku. Transl. Kajetan W. Kielisiński, and Wojciech Kazimierski. Ed. Janusz Byliński, and Włodzimierz Kaczorowski. Opole: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża.

Rudzki, Edward. 1987. Polskie królowe. Żony królów elekcyjnych. Vol. 2. Warszawa: Instytut Prasy i Wydawnictw “Novum”.

Seredyka, Jan. 1978. Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III (1629-1632). Zarys wewnętrznych dziejów politycznych. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu.

Seredyka, Jan. 1999. “Arcybiskupi gnieźnieńscy w pierwszym etapie kontrreformacji (1576-1648). Mity i fakty.” In Kultura polityczna w Polsce, vol. 2: Mity i fakty, ed. Marceli Kosman, 39-54 Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa.

Seredyka, Jan. 2000. “Udział arcybiskupów gnieźnieńskich w sejmach epoki polskich Wazów: 1587-1668.” In 1000 lat archidiecezji gnieźnieńskiej, ed. Jerzy Strzelczyk, and Janusz Górny, 245-61. Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum.

Sobieski, Jakub. 2008. Diariusz sejmu koronacyjnego w Krakowie w 1633 roku. Ed. Włodzimierz Kaczorowski, with contribution of Janusz Dorobisz, and Zbigniew Szczerbik. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Swędrowski, Jerzy. 2009. “Prymas Jan Wężyk – prawodawca i mecenas sztuki.” Studia Prymasowskie 3:229-43.

Szczerbik, Zbigniew. 2001. Sejm koronacyjny Władysława IV w roku 1633. Kluczbork–Praszka: Oficyna Wydawnicza. Drukarnia Antykwa.

Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy. 1992. Compiled by Krzysztof Chłapowski et al. Ed. Antoni Gąsiorowski. Kórnik: Biblioteka Kórnicka.

Wieteska, Józef. 1988. Prymas Jan Wężyk (1575-1638). Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej.

Ziober, Aleksandra. 2020. Postawy elit Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec elekcji Władysława IV Wazy i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.