Konstytucyjnoprawne pojęcie wywłaszczenia

  • Jerzy Parchomiuk WZNPiE KUL w Tomaszowie Lubelskim
Keywords: Polish constitution, guarantee of property, expropriation, classical and broad concept of expropriation damages

Abstract

[Abstrakt tylko w j. niemieckim / Abstract only in German]

Verfassungsrechtlicher Begriff der Enteignung

Die polnische Verfassung von 1997 bestimmt in Art. 21 Abs. 2 nur die Voraussetzungen der Enteignung, es gibt aber in Verfassungsvorschriften keine Legaldefinition der Enteignung.

In der historischen Entwicklung sind zwei Konzeptionen des Enteignungsbegriffes entstanden: Der sog. klassische, engere und spätere – breite. Der klassische Enteignungsbegriff unterscheidet sich von der späteren Konzeption in zwei Elementen: Erstens – nach der klassischen Auffassung konnte Enteignungsobjekt nur das Eigentum oder ein anderes dingliches Recht an einem Grundstück sein, zweitens – zum Enteignungswesen gehört die Übertragung des enteigneten Gegenstandes auf den Staat oder ein anderes öffentliches Rechtssubjekt. An die klassische Konzeption knüpft auch der Enteignungsbegriff in Art. 112 Abs. 2 des Gesetzes über die Gründstückswirtschaft an, die ein Grundakt der einfachen Gesetzgebung in diesem Gebiet ist.

Der verfassungsrechtliche Enteignungsbegriff soll aber weiter verstanden werden, als die Bedeutung, die diesem Begriff das Gesetz über die Gründstückswirtschaft gibt. Dieser weiten Konzeption gemäß ist der Begriff der Enteignung im Sinne des Art. 21 Abs. 2 der polnischen Verfassung durch folgende Merkmale gekennzeichnet: (1) Die Enteignung wird in Form eines individuellen Verwaltungsaktes vollzogen; eventuell darf man als Enteignung im verfassungsrechtlichen Sinne auch Fälle der sog. faktischen Enteignung betrachten, also der hoheitlich faktischen Eingriffe, die dieselben Folgen wie eine „formelle” Enteignung haben; im Fall eines generellen und abstrakten Akt der Eigentumsentzug – die polnische Verfassung kennt keinen Begriff der „Legalenteignung” – deshalb soll die Basis für den Schutz des Beeinträchtigten (auch in der Frage der Entschädigung) nicht der Artikel 21 Abs. 2 der Verfassung sein, sondern andere Verfassungsnormen und Grundsätze wie das Sozialgerechtigkeitsprinzip, der Gleichheitssatz, der Grundsatz der Verhältnismäßigkeit oder der Grundsatz des Schutzes der erworbenen Rechte. (2) Die Enteignung betrifft in ihrem sachlichen und personellen Bereich Eingriffe in alle vermögenswerte Rechte aller Rechsubjekte, unabhängig vom Charakter dieses Rechtes (öffentliches oder privates), als auch vom Charakter des Rechtssubjektes. (3) Die Enteignung ist nur aufgrund einer gesetzlichen Ermächtigung zulässig, die das Verfahren und den Bereich des Eingriffes bestimmt. (4) Die Enteignung ist ein Eingriff, der zur Entziehung des Rechtes oder zur Beeinträchtigung von seinem Wesen führt; die Beeinträchtigung des Rechtswesens bedeutet die Einführung von solchen Beschränkungen, die die grundlegenden Befugnissen betreffen, aus welchen die Inhalte des Rechtes besteht und damit die Funktion des Rechtes beeinträchtigen, die dieses Recht in der Rechtsordnung erfüllt. Diese Einschränkung des Enteignungsbegriffes ist nötig, um die Grenzen festzulegen, zwischen Enteignung einerseits, mit der immanent ein Entschädigungspflicht verbunden ist, und sonstigen Beschränkungen des Eigentums (im weiterem Sinne) andererseits, die nicht immer solcher Entschädigung anfordern. (5) Die Enteignung muss dem Allgemeinwohl dienen. (6) Die Enteignung ist nur gegen eine gerechte Entschädigung zulässig, d.h. nur gegen eine dem Marktwert des Rechtes entsprechende Entschädigung; nur im Fall einer Beschränkung (nicht Entziehung) des Rechtes soll die Entschädigung zur Minderung des Rechtwertes verhältnismäßig sein; Gerechtigkeit der Entschädigung ist nicht nur ein Problem der ökonomischen Äquivalenz, sondern wird auch mit den Anforderungen im Bereich der Modalitäten der Berechnung und Auszahlung der Entschädigung verbunden. Art und Weise, in der die Entschädigung berechnet und ausgezählt wird, darf nicht die Rechte der Betroffenen beeinträchtigen; andererseits aber bedeutet Gerechtigkeit der Entschädigung zugleich, dass öffentliches und privates Interesse ausgewogen werden müssen; in manchen Fällen wird also gerade die nicht volle (nicht voll äquivalente) Entschädigung gerecht sein.

References

Achterberg, Allgemeines Verwaltungsrecht, Heidelberg 1996.

„Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji”, 38(1997).

Banaszak B.: Prawa człowieka i obywatela w nowej Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Banaszak B.: Prawo konstytucyjne, Warszawa 1999.

Bednarek M.: Mienie. Komentarz do art. 44-55 KC, Kraków 1997.

Boć J.: O konstytucyjnych uregulowaniach wyrównania strat legalnych, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji”, 38(1997).

Czuba S.: Cywilnoprawna problematyka wywłaszczenia, Warszawa 1980.

Drozd E., Truszkiewicz Z.: Gospodarka nieruchomościami i wywłaszczanie nieruchomości. Komentarz, Kraków 1995.

Dybowski T.: Własność w przepisach konstytucyjnych wedle stanu obowiązującego w 1996 r., w: Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. Janiny Zakrzewskiej, Warszawa 1996.

Garlicki L. w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, red. L. Garlicki, Warszawa 2003.

Garlicki L.: Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 1998.

Heinz K., Schmitt K.: Vorrang des Primärrechtsschutzes und ausgleichspflichtige Inhaltsbestimmung des Eigentums, NVwZ 1992, z. 6, s. 513 nn.

Jarass H, w: Jarass H., Pieroth B.: Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, München 2002.

Jarosz-Żukowska S.: Konstytucyjna zasada ochrony własności, Kraków 2003.

Kattner W. J.: Uwarunkowania prawne reprywatyzacji, PiP 2003, nr 7.

Kleinlein K.: Die ausgleichspflichtige Inhaltsbestimmung – eine alternativer zur Enteignung?, „Deutsches Verwaltungsblatt”, 1991.

Kosikowski C.: Zasada ochrony własności, w: Konstytucyjne podstawy systemu prawa, red. M. Wyrzykowski, Warszawa 2001.

Lang J.: Z rozważań nad pojęciem interesu w prawie administracyjnym, „Acta Universistatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji”, 38(1997).

Łączkowski W.: Ustrojowe podstawy reprywatyzacji w III Rzeczypospolitej Polskiej. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Ustawodawczą Senatu we współpracy z Ministerstwem Skarbu Państwa, Warszawa 1999.

Łętowska E.: Konstrukcja gwarancji własności w europejskiej konwencji z1950 roku, w: Rozprawy z prawa cywilnego i ochrony środowiska, Katowice 1992.

Łętowska E.: Wpływ konstytucji na prawo cywilne, w: Konstytucyjne podstawy systemu prawa, red. M. Wyrzykowski, Warszawa 2001.

Malarski S. w: Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998.

Maurer H.: Der enteignende Eingriff und die ausgleichspflichtige Inhaltsbestimmung des Eigentums, „Deutsches Verwaltungsblatt”, 1991.

Mik C.: Ochrona prawa własności w prawie europejskim, w: O prawach człowieka w podwójną rocznicę Paktów. Księga pamiątkowa w hołdzie Profesor Annie Michalskiej, red. T. Jasudowicz, C. Mik, Toruń 1996.

Mik C.: Prawo własności w europejskiej konwencji praw człowieka, PiP 1993, nr5.

Modliński E.: Pojęcie interesu publicznego w prawie administracyjnym, Warszawa 1932.

Nowicki M. A.: Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa, Warszawa 1998.

Ossenbühl F.: Staatshaftungsrecht, München 1998.

Rotko J.: Ograniczenia własności w prawie emisyjnym na tle pozwoleń na wprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska, w: Ochrona środowiska a prawo własności, red. J. Sommer, Wrocław 2000.

Sommer J.: Prawo własności a ochrona środowiska w warunkach gospodarki rynkowej, w: Ochrona środowiska a prawo własności, red. J. Sommer, Wrocław 2000.

Szachułowicz J.: Prawna i ekonomiczna problematyka reprywatyzacji nieruchomości rolnych, PiP 1993, z. 3.

Szachułowicz J.: Zasady i organizacja reprywatyzacji, PiP 2003, nr 9.

Szalewska M.: Wywłaszczenie nieruchomości, Toruń 2005.

Szewczyk M.: Konstytucyjna zasada słusznego odszkodowania i jej realizacja w ustawodawstwie zwykłym, w: Prawo administracyjne w okresie transformacji ustrojowej, Kraków 1999.

Szymczak M.: Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 19927.

Wohlgemuth H.: Vom enteignenden Eingriff zur ausgleichspflichtigen Inhaltsbestimmung, „Baurecht”, 1993, nr 3.

Wojtyczek K.: Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka wKonstytucji RP, Kraków 1999.

Wolanin M.: Szczególne formy wywłaszczania praw rzeczowych pod budowę autostrad, PS 1996, nr 4.

Woś T.: Wywłaszczanie i zwrot nieruchomości, Warszawa 1998.

Woś T.: Wywłaszczanie i zwrot wywłaszczonych nieruchomości, Warszawa 2004.

Wyrzykowski M.: Pojęcie interesu społecznego w prawie administracyjnym, Warszawa 1986.

Zieliński A.: Zagadnienia prawa własności w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, KPP 1993, z. 4.

Zimmermann M.: Wywłaszczenie. Studium z dziedziny prawa publicznego, Lwów 1933.

Zoll F.: Prawo własności w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z perspektywy polskiej, „Przegląd Sądowy”, 1998, nr 5.

Published
2020-08-26
Section
Articles