The Evolution of the Female Diaconate in the Legislation of Gallic Synods in Late Christian Antiquity
Abstract
The reconstruction of the canonical structure of the female diaconate in Gaul in the period between the fourth and sixth centuries runs into serious difficulties due to the scarcity of extant legal sources. The legislation of the six Gallic synods, which thoroughly dealt with the question of deaconesses, has survived until today. The synodal agenda also included issues related to the determination of the canonical status of widows and consecrated virgins, from amongst whom candidates for Gallic deaconesses were recruited. The crystallisation of the legal norms governing the female diaconate took place in the context of the ongoing Priscillian disputes and the emergence of the monastic movement. Despite the continued opposition towards the phenomenon of ordination of deaconesses expressed by the synods to come, such women certainly were still present in Gaul in the 6th century, as evidenced by the preserved literary and epigraphic materials. Due to the evolution of the term “diaconal” in the 6th century, the term acquired an additional meaning, namely “wife of a deacon.”
References
Acta SS. Ianuarii. Vol. 1. Antwerp: Apud Joannem Meursium, 1743.
Ambrosius. De virginibus. Über die Jungfrauen, Fontes Christiani 81. Edited by P. Dückers. Turnhout: Brepols, 2009.
Arnaldi, Franciscus. Paschalis Smiraglia, Latinitatis italicae medii aevi lexicon (saec. V ex.-saec. XI in.), 2nd ed. Tavarnuzze: SISMEL, Edizioni del Galluzzo, 2001.
Banaszak, Marian. Starożytność. Vol. 1 of Historia Kościoła katolickiego. Warsaw: Akademia Teologii Katolickiej, 1986.
Barcellona, Rossana. “Lo spazio declinato al femminile nei concili gallici fra IV e VI secolo.” In Munera amicitiae. Studi di storia e cultura sulla tarda antichità offerti a Salvatore Pricoco, edited by R. Barcellona and T. Sardella, 25–49. Soveria Mannelli: Rubbettino, 2003.
Baron, Arkadiusz. “Kobieta w świadectwach Kościoła starożytnego.” In Kobieta w Kościele: materiały z sesji ekumenicznej zorganizowanej przez Międzywydziałowy Instytut Ekumenii i Dialogu Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie oraz Oddział Krakowski Polskiej Rady Ekumenicznej, 18 listopada 2008 roku, edited by Ł. Kamykowski, Z.J. Kijas, and A. Napiórkowski, 9–53. Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. Wydawnictwo Naukowe, 2011.
Bianco, Maria G. “Diaconesse.” In Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane, edited by A. di Berardino, 2nd ed., vol. 1 (A–E) Geneva–Milan: Marietti, 2006, coll. 1384–85.
Bider, Marcin. “Początki instytucji diakonis w Kościele łacińskim w ujęciu historyczno-kanonicznym.” Roczniki Nauk Prawnych 26, no. 4 (2016): 137–61.
Blaise, Albert, Dictionnaire latin-français des auteurs chrétiens. Turnhout: Éditions Brepols S.A., 1954.
Blaise, Albert, Le vocabulaire latin des principaux thèmes liturgiques. Turnhout: Brepols, 1966.
Blaise, Albert, Lexicon Latinitatis Medii Aevi: praesertim ad res ecclesiasticas investigandas pertinens, Corpus Scriptorum. Continuatio Mediaeualis. Tvrnholti: Brepols, 1975.
Boni, Andrea. “Consecrazione delle vergini. I. Evoluzione dottrinale. II. Disciplina attuale.” In Dizionario degli Istituti di Perfezione, edited by G. Pelliccia and G. Rocca, vol. 2 (Cambiagio-Conventualesimo). Rome: Edizioni Paoline, 1975, coll. 1613–21.
Burczak, Krzysztof. Prawo azylu w ustawodawstwie synodów galijskich V–VII wieku. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
Calazans, Jaqueline de. As dissidências cristãs e os «campos» político e religioso: um estudo comparativo do combate ao priscilianismo na península ibérica nos séculos IV e VI. Rio de Janeiro: Universidade Estácio de Sá, 2014.
Calazans, Jaqueline de, and Leila R. da Silva. “O priscilianismo nas atas do Concílio de Zaragoza de 380: reflexões sobre a construção do campo religioso.” Brathair 12, no. 1 (2012): 45–52.
Cange, Carolus du Fresne du. Glossarium mediae et infimae latinitatis. Edited by L. Favre. Vol. 5. Graz-Austria: Akademische Druck, 1954.
Cyprian. Listy. Warsaw: Akademia Teologii Katolickiej, 1969.
Cyprianus, Thascus Caecilius. Opera omnia Pars 2. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, edited by W. Hartel and C. Geroldi Vindobonae, vol. 3, bk. 2. Apud C. Geroldi Filivm Bibliopolam Academiae, 1871.
Dekkers, Eligius. Clavis Patrum Latinorum. Series Latina. Steenbrvgis: In Abbatia Sancti Petri, 1995.
Divi Thomae Aquinatis ordinis praedicatorum Doctoris Angelici a Leone XIII P.M. gloriose regnante scholarum omnium catholicarum patroni coelestis renunciati «Summa contra Gentiles» libri quatuor IV, 75. Rome: Ex Typographia Forzanii et socii, 1888.
Dizionario dei Concili. Edited by P. Palazzini and G. Morelli. Vols. 1–4. Città Nuova, 1963–1967.
Fernández, Cantón Jose M. Manifestaciones Ascéticas en la Iglesia Hispano-Romana del Siglo IV. León: Archivo Histórico Diocesano, 1962.
Forcellini, Aegidius. Lexicon Totius Latinitatis. Edited by I. Furlanetto. Vol. 3. Patavii: Typis Seminarii, 1940.
Fortunatus, Venantius H.C. “Vita S. Radegundis.” In Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Edidit Societas Aperiendis Fontibus Rerum Germanicarum Medii Aevi: Avctorum Antiquissimorum tomi I–[XV]. Vol. 4, bk. 2, Venanti Honori Clementiani Fortunati presbyteri italici Opera pedestria. Berolini, Apud Weidmannos, 1885, 38–49.
Gacia, Tadeusz. Radegunda z Turyngii. Teksty źródłowe od VI do XII wieku. Włoszczowa: ks. Tadeusz Gacia, 2015.
Gai Sollii Apollinaris Sidonii epistulae et carmina recensvit et emendavit Christianvs Lvetjohann, Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi. Edited by C. Lütjohann, vol. 8. Munich: Monumenta Germaniae Historica,1985.
Galot, Jean. La donna e i ministeri nella Chiesa. Assisi: Cittadella, 1973.
Gaudemet, Jean. “Épaone (concile d’).” In Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastiques, edited by R. Aubert and É. van Cauwenbergh, vol. 15. Paris: Letouzey et Ané, 1963, coll. 524–45.
Gryson, Roger. Il ministero della donna nella chiesa antica. Rome: Città Nuova, 1974.
Halfond, Gregory I. The Archaeology of Frankish Church Councils, AD 511-768. Leiden-Boston: Brill, 2010.
Hauke, Manfred. “Il diaconato femminile: osservazioni sul recente dibattito.” Notitiae. Commentarii ad nuntia et studia de re liturgica 37, no. 5 (2001): 195–239.
Hefele, Charles J. Histoire des Conciles d’après les documents originaux. Vol. 2, bk. 1–2. Paris: Letouzey et Ané, 1908.
Hippolyte de Roma. La tradition apostolique: d’après les anciennes versions, Sources Chrétiennes, edited by B. Botte, 2nd ed., vol. 11 bis. Paris: Éditions du Cerf, 1968.
Kasprzak, Dariusz. “Rozwój i motywacja kościelnej doktryny o celibacie duchownych (IV-VII w.).” In Stosowność celibatu w relacji do kapłaństwa, edited by H. Sławiński, 105–123. Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. Wydawnictwo Naukowe, 2012.
Konecki, Krzysztof. Konsekracja dziewic w odnowie liturgicznej Soboru Watykańskiego II. Studium liturgiczno-teologiczne. Włocławek: no publisher indicated, 1997.
Laboa, Juan M. Atlante dei concili e dei sinodi nella storia della Chiesa. Milan: Jaca Book, Rome: Città Nuova, 2008.
Labriolle, Pierre de. Les sources de l’histoire du montanisme. Textes grecs, latins, syriaques, pub. avec une introduction critique, une traduction française, des notes et des «indices». Fribourg (Suisse): Librairie de l’Université (O. Gschwend), 1913.
Lafontaine, Paul H. “Le sexe masculin, condition de l’accession aux ordres aux IV° et V° siècles.” Revue de l’Université d’Ottawa 31 (1961): 137–82.
Leonis, Magni Romani Pontificis opera omnia. Patrologiae cursus completus. Series latina, edited by J.P. Migne, vol. 54. Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem, 1846.
Lewandowicz, Janusz. “O brzmieniu i tłumaczeniu kanonu 33. synodu w Elwirze – najstarszego oficjalnego tekstu Kościoła o celibacie duchowieństwa.” Vox Patrum 60 (2013): 209–19.
Liber scintillarum; Epistulae; Vita sancti Desiderii episcopi Cadurcensis; Epistolae Austrasicae; Versus. Testamentum; Epistulae aevi Merovingici; Testamentum; Vita et passio sancti Leudegardii; Vita vel passio sancti Leudegardii.Corpus Christianorum Series Latina. Edited by H. Rochais et al., vol. 117. Tvrnholti: Brepols, 1957.
Longosz, Stanisław. „Patrystyczna motywacja celibatu kapłańskiego.” Vox Patrum 24–29 (1993–1995): 285–311.
Machielsen, Johannes. Clavis patristica pesvdepigraphorum medii aevi. Vol. 1 B. Turnhout: Brepols, 1990.
Martimort, Aimé G. Deaconesses. A Historical Study. San Francisco: Ignatius Press, 1986.
Martínez, Gonzalo. “Zaragoza, 380 (Concilios nacionales y provinciales).” In Diccionario de historia eclesiastica de España, edited by Q. Aledea Vaquero, T. Martin Martinez, and J. Vives Gatell, vol. 1. Madrid: Instituto Enrique Florez, 1973, 575–76.
Mathon, Gérard. «Melanio.» In Bibliotheca sanctorum, edited by F. Caraffa et al., vol. 9 (Masab – Ozana). Rome: Città Nuova Editrice, 1967, col. 286.
Mazzucco, Clementina. “Kobieta a chrześcijaństwo w pierwszych trzech wiekach.” Salvatoris Mater 11, no. 2 (2009): 11–40.
Mąkosa, Paweł. “Vannes.” In Encyklopedia Katolicka, vol. 20. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2014, col. 24–25.
Meer, Haye van der. Sacerdozio della donna? Saggio di storia della teologia. Brescia: Morcelliana, 1971.
Metz, René. “Vedova. Vedove.” In Dizionario degli Istituti di Perfezione, edited by G. Pelliccia and G. Rocca, vol. 7 (Spir-Véz). Rome: Edizioni Paoline, 1997, coll. 1777–89.
Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usqve ad annvm millesimum et quingentesimum edidit societas aperiendis fontibus rervm germanicarum medii aevi legum, Legum Sectio III, Concilia. Vol. 1, Concilia Aevi Merovingici. Hannover: Impensis Bibliopolii Hahniani, 1893.
Moore, Michael E. “The Spirit of the Gallican Councils, A.D. 314–506.” Annuarium Historiae Conciliorum 39 (2007): 1–52.
Munier, Charles. “Gennade, prêtre de Marseille.” In Dictionnaire de Spiritualité. Ascétique et mystique. Doctrine et histoire, edited by M. Viller et al., vol. 6. Paris: Beauchesne, 1967, col. 205–8.
Myszor, Wincenty. „Rola kobiety w chrześcijaństwie II i III wieku. Wdowy, dziewice i diakonisy.” In Kobieta w starożytności chrześcijańskiej. Materiały Sympozjum patrystycznego 22.10.1998. Studia Antiquitatis Christianae, edited by I. Salamonowicz-Górska, T. Skibiński, and S. Strękowski, vol. 14.Warsaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, 1999.
Nadolski, Bogusław. Leksykon liturgii. Poznań: Pallotinum, 2006.
Niermeyer, Jan F. and C. van de Kieft. Mediae latinitatis lexicon minus. Vol. 1 (A–L). Leiden: Brill, 2002.
Novum Glossarium mediae latinitatis ab anno DCCC usque ad annum MCC edendum curavit consilium academiarum consociatarum huic fasciculo conficiendo praefuit. Edited by F. Blatt. Hafniae: Ejnar Munksgaard, 1957.
Otranto, Giorgio. “Note sul sacerdozio femminile nell’antichità in margine a una testimonianza di Gelasio I.” Vetera Christianorum 19 (1982): 341–60.
Pellegrini, Pietrina. “L’«ordo clericorum» in Gregorio Magno: identità, rappresentazione, storia,” Annali di studi religiosi. Centro per le scienze religiose in Trento 4 (2003): 505–557.
Pérez, Rodríguez Estrella. “Leuiticus, -a, -um.” In Lexicon latinitatis medii avei Regni Legionis (s. VIII-1230) imperfectum, edited by M. Pérez. Turnhout: Brepols, 2010, 422.
Ramis, Gabriel. “La benedicion de las viduas en las liturgias occidentales.” Ephemerides Liturgicae 104 (1990): 159–75.
Ramos-Lisson, Domingo. “Los Concílios Hispanicos antes de Recaredo.” In Historia de los Concilios de la España Romona e Visigoda, edited by J. Orlandis and D. Ramos-Lissón, 23–159. Pamplona: Universidad de Navarra, 1986.
Rimoldi, Antonio. “Vedove.” In Bibliotheca sanctorum, edited by F. Caraffa, vol. 8 (Liadani – Marzi). Rome: Città Nuova Editrice, 1967), col. 646–48.
Sancti Maximi Episcopi Taurinensis opera omnia. Patrologiae cursus completus. Series latina, ed. J.P. Migne, vol. 57. Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem, 1862.
Sanctorum Damasi papae et Paciani necnon Luciferi episcopi calaritani opera omnia. Patrologiae cursus completus. Series latina, edited by J.P. Migne, vol. 13. Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem, 1845.
Scimmi, Moria. Le antiche diaconesse nella storiografia del XX secolo. Milan: Glossa, 2004.
Salejdak, Ryszard. “Diaconato femminile nella Chiesa antica.” Teologia i Człowiek. Kwartalnik Wydziału Teologicznego UMK 25, no. 1 (2014): 11–42.
Silva, Rafael. “Priscilianizmo.” In Diccionario de historia eclesiastica de España, edited by Q. Aledea Vaquero, T. Martin Martinez, and J. Vives Gatell, vol. 1. Madrid: Instituto Enrique Florez, 1973, 2027–8.
Słomka, Jan. Nowe proroctwo. Historia i doktryna montanizmu. Studia Antiquitatis Christianae: Series Nova 4. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2007.
Soggin, Jan A. “Lewici.” In Słownik wiedzy biblijnej, edited by B.M. Metzger and M.D. Coogan. Warsaw: Oficyna Wydawnicza Vocatio, 1997, 434–35.
Sondel, Janusz. Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków. Kraków: Universitas, 1997.
Sordyl, Krzysztof. Prysyclianizm. Teologia i historia. Kraków: Wydawnictwo WAM, Księża Jezuici, 2015.
Sotomayor y Muro, Manuel. „La Iglesia en la España Romana.” In Historia de la Iglesia en España romana a visigoda (siglos I–VIII), vol. 1 of Historia de la Iglesia en España, edited by R. Garcia-Villoslada. Madrid: Biblioteca de Auctores Cristianos, 1979, 7–400.
Sulpicjusz, Sewer. Pisma o św. Marcinie z Tours. Tyniec–Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów, 1995.
Sydoniusz, Apolinary. Listy i wiersze. Translated and edited by M. Brożek, introduction by M. Brożek. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 2014.
Tertullianus, Qvintus Septimius Florens. “De praescriptione haereticorum.” In Qvinti Septimi Florentis Tertvlliani Opera I: Opera catholica. Adversus Marcionem. Corpus Christianorum Series Latina, edited by E. Dekkers, J.G.P. Borleffs, R. Willems, R.F. Refoulé, G.F. Diercks, and A. Kroymann, vol. 1. Tvrnholti: Typographi Brepols, 1954, 187–224.
Thiel, Andreas. Epistolae romanorum pontificum genuinae et quae ad eos scriptae sunt a s. Hilaro usque ad Pelagium II. Ex schedis clar. Petri Coustantii aliisque editis, adhibitis praestantissimis codicibus Italae et Germania. Hildesheim–Zurich–New York: Georg Olms, 1974.
Urso, Carmelina. “La donna e la Chiesa nel medioevo storia di un rapporto ambiguo.” Annali della facoltà di Scienze della formazione Università degli studi di Catania 4 (2005): 79–82.
Vogüé, Adalbert de. “Promessa. 1. Nel primo monachesimo in Occidente.” In Dizionario degli Istituti di Perfezione, edited by G. Pelliccia and G. Rocca, vol. 7 (Pio–Pza). Rome: Edizioni Paoline, 1983, col. 994.
Wemple, Suzanne F. Women in Frankish Society: Marriage and the Cloister, 500 to 900. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1986.
Reuter, Timothy, and Gabriel Silagi, eds. Wortkonkordanz zum Decretum Gratiani. Vol. 3 (H–N). Munich: Monumenta Germaniae Historica, 1990.
Wójcik, Walenty. “Początki instytucji prawa kanonicznego na Zachodzie w uchwałach synodów Państwa Merowingów.” Prawo Kanoniczne 32, nos. 1–2 (1989): 157–71.
Ysebaert, Joseph. “The Deaconess in the Western Church of Late Antiquity and Their Origin.” In Eulogia: Mélange offerts à Antoon A. R. Bastiaensen à l’occasion des son soixante-cinquième anniversaire. Instrumenta patristica, edited by G. J. M. Bartelink, A. Hilhorst, and C.H. Kneepkens, vol. 24, 421–36. Steenbruge: Abbatia S. Petri, 1991.
Zalewski, Dariusz. “Znaczenie instytucji wdów w odniesieniu do stanu dziewic w pierwszych wiekach Kościoła.” Vox Patrum 64 (2015): 595–613.
Copyright (c) 2017 Roczniki Nauk Prawnych
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
