The Evolution of the Diaconate of Women in Gallic Synods’ Legislation in Late Christian Antiquity
Abstract
The reconstruction of the canonical structure of the female diaconate institution in Gaul from the 4th to the 6th century, due to scarse preserved legal sources, encounters serious difficulties. The laws of the six Gauls's synods have been preserved to our times, which studied the widely understood issues of deaconesses. The synodal agenda also included questions related to determining the canonical status of widows and consecrated virgins, from which candidates for the Gaul’s deaconesses were recruited. The process of crystallization of the legal norms, regulating the female diaconate, came about in the context of the ongoing priscillian disputes and the emerging of the monastic movement. Despite the subsequent synods’ reiteration of their opposition to the phenomenon of ordination of deaconesses, they were certainly still present in Gaul in the 6th century, as evidenced by the preserved literary and epigraphic testimonies. As a result of the evolution of the term „diaconal” in the 6th century, one more meaning was added, namely, the wife of a deacon.
References
Acta SS. Ianuarii, t. I, Antverpiae: Apud Joannem Meursium 1743.
Ambrosius: De virginibus. Über die Jungfrauen (Fontes Christiani, t. 81), red. P. Dückers, Turnhout: Brepols 2009, s. 272-281.
Arnaldi Franciscus: Paschalis Smiraglia, Latinitatis italicae medii aevi lexicon (saec. V ex.-saec. XI in.), wyd. 2, Tavarnuzze: SISMEL, Edizioni del Galluzzo 2001.
Banaszak Marian: Historia Kościoła katolickiego, t. I: Starożytność, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1986.
Barcellona Rossana: Lo spazio declinato al femminile nei concili gallici fra IV e VI secolo, [w:] Munera amicitiae. Studi di storia e cultura sulla tarda antichità offerti a Salvatore Pricoco, red. R. Barcellona, T. Sardella, Soveria Mannelli: Rubbettino 2003, s. 25-49.
Baron Arkadiusz: Kobieta w świadectwach Kościoła starożytnego, [w:] Kobieta w Kościele: materiały z sesji ekumenicznej zorganizowanej przez Międzywydziałowy Instytut Ekumenii i Dialogu Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie oraz Oddział Krakowski Polskiej Rady Ekumenicznej, 18 listopada 2008 roku, red. Ł. Kamykowski, Z.J. Kijas, A. Napiórkowski, Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. Wydawnictwo Naukowe 2011, s. 9-53.
Bianco Maria G.: Diaconesse, [w:] Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane (A-E), t. I, red. A. di Berardino, wyd. 2, Genova-Milano: Marietti 2006, kol. 1384-1385.
Bider Marcin: Początki instytucji diakonis w Kościele łacińskim w ujęciu historyczno-kanonicznym, Roczniki Nauk Prawnych 26 (2016), nr 4, s. 137-161.
Blaise Albert: Dictionnaire latin-français des auteurs chrétiens, Turnhout: Éditions Brepols S.A. 1954.
Blaise Albert: Le vocabulaire latin des principaux thèmes liturgiques, Turnhout: Brepols 1966.
Blaise Albert: Lexicon Latinitatis Medii Aevi: praesertim ad res ecclesiasticas investigandas pertinens (Corpus Scriptorum. Continuatio Mediaeualis), Tvrnholti: Brepols 1975.
Boni Andrea: Consecrazione delle vergini. I. Evoluzione dottrinale. II. Disciplina attuale, [w:] Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. II (Cambiagio-Conventualesimo), red. G. Pelliccia, G. Rocca, Roma: Edizioni Paoline 1975, kol.1613-1621.
Burczak Krzysztof: Prawo azylu w ustawodawstwie synodów galijskich V-VII wieku, Lublin: Wydawnictwo KUL 2005.
Calazans Jaqueline de: As dissidências cristãs e os «campos» político e religioso: um estudo comparativo do combate ao priscilianismo na península ibérica nos séculos IV e VI, Rio de Janeiro: Universidade Estácio de Sá 2014.
Calazans Jaqueline de, Silva Leila R. da: O priscilianismo nas atas do Concílio de Zaragoza de 380: reflexões sobre a construção do campo religioso, Brathair 12 (2012), z. 1, s. 45-52.
Cange Carolus du Fresne du: Glossarium mediae et infimae latinitatis, t. V, red. L. Favre, Graz-Austria: Akademische Druck 1954.
Cyprian bp Kartaginy: Listy, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej 1969.
Cyprianus Thascus Caecilius: Opera omnia (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. III, cz. II), red. W. von Hartel, C. Geroldi Vindobonae: Apud C. Geroldi Filivm Bibliopolam Academiae 1871.
Dekkers Eligivs: Clavis Patrum Latinorum. Series Latina, Steenbrvgis: In Abbatia Sancti Petri 1995.
Divi Thomae Aquinatis ordinis praedicatorum Doctoris Angelici a Leone XIII P.M. gloriose regnante scholarum omnium catholicarum patroni coelestis renunciati «Summa contra Gentiles» libri quatuor, Romae: Ex Typographia Forzanii et socii 1888.
Dizionario dei Concili, t. I-VI, red. P. Palazzini, G. Morelli, Roma: Città Nuova 1963-1967.
Fernández Cantón Jose M.: Manifestaciones Ascéticas en la Iglesia Hispano-Romana del Siglo IV, León: Archivo Histórico Diocesano 1962.
Forcellini Aegidius: Lexicon Totius Latinitatis, t. III, red. I. Furlanetto, Patavii: Typis Seminarii 1940.
Fortunatus Venantius H.C.: Vita S. Radegundis, [w:] Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Concilia. Edidit Societas Aperiendis Fontibus Rerum Germanicarum Medii Aevi. Avctorum Antiquissimorum. Tomi IV. Pars Posterior. Venanti Fortunati Opera Pedestria, Berolini: Apud Weidmannos 1885, s. 38-49.
Gacia Tadeusz: Radegunda z Turyngii. Teksty źródłowe od VI do XII wieku, Włoszczowa: ks.Tadeusz Gacia 2015.
Gai Sollii Apollinaris Sidonii epistulae et carmina recensvit et emendavit Christianvs Lvetjohann (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi VIII), red. C. Lütjohann, München: Monumenta Germaniae Historica 1985.
Galot Jean: La donna e i ministeri nella Chiesa, Assisi: Cittadella 1973.
Gaudemet Jean: Épaone (concile d’), [w:] Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastiques, t. 15, red. R. Aubert, É. van Cauwenbergh, Paris: Letouzey et Ané 1963, kol. 524-545.
Gryson Roger: Il ministero della donna nella chiesa antica, Roma: Città Nuova 1974.
Halfond Gregory I.: The Archaeology of Frankish Church Councils, AD 511-768, Leiden-Boston: Brill 2010.
Hauke Manfred: Il diaconato femminile: osservazioni sul recente dibattito, Notitiae. Commentarii ad nuntia et studia de re liturgica 37 (2001), nr 5, s. 195-239.
Hefele Charles J.: Histoire des Conciles d'après les documents originaux, t. II, cz. 1-2, Paris: Letouzey et Ané 1908.
Hippolyte de Roma: La tradition apostolique d’après les anciennes versions (Sources Chrétiennes, t. 11 bis), red. B. Botte, wyd. 2, Paris: Du Cerf 1968.
Kasprzak Dariusz: Rozwój i motywacja kościelnej doktryny o celibacie duchownych (IV-VII w.), [w:] Stosowność celibatu w relacji do kapłaństwa, red. H. Sławiński, Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. Wydawnictwo Naukowe 2012, s. 105-123.
Konecki Krzysztof: Konsekracja dziewic w odnowie liturgicznej Soboru Watykańskiego II. Studium liturgiczno-teologiczne, Włocławek: [b.w.] 1997.
Laboa Juan M.: Atlante dei concili e dei sinodi nella storia della Chiesa, Milano: Jaca Book, Roma: Città Nuova 2008.
Labriolle Pierre de: Les sources de l’histoire du montanisme. Textes grecs, latins, syriaques, pub. avec une introduction critique, une traduction française, des notes et des «indices», Fribourg (Suisse): Librairie de l'Université (O. Gschwend) 1913.
Lafontaine Paul H.: Le sexe masculin, condition de l’accession aux ordres aux IV° et V° siècles, Revue de l’Université d’Ottawa 31 (1961), s. 137-182.Leonis Magni Romani Pontificis opera omnia (Patrologiae cursus completus. Series latina, t. 54), red. J.P. Migne, Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem 1846.
Lewandowicz Janusz: O brzmieniu i tłumaczeniu kanonu 33. synodu w Elwirze – najstarszego oficjalnego tekstu Kościoła o celibacie duchowieństwa, Vox Patrum 33 (2013), t. 60, s. 209-219.
Liber scintillarum; Epistulae; Vita sancti Desiderii episcopi Cadurcensis; Epistolae Austrasicae; Versus. Testamentum; Epistulae aevi Merovingici; Testamentum; Vita et passio sancti Leudegardii; Vita vel passio sancti Leudegardii (Corpus Christianorum Series Latina, t.117), red. H. Rochais [i in.], Tvrnholti: Brepols 1957.
Longosz Stanisław: Patrystyczna motywacja celibatu kapłańskiego, Vox Patrum 13-15 (1993-1995), t. 24-29, s. 285-311.
Machielsen Johannes: Clavis patristica pesvdepigraphorum medii aevi, t. I B, Turnhout: Brepols 1990.
Martimort Aimé G.: Diaconesses. An Historical Study, San Francisco: Ignatius Press 1986.
Martínez Gonzalo: Zaragoza, 380 (Concilios nacionales y provinciales), [w:] Diccionario de historia eclesiastica de España, t. I, red. Q. Aledea Vaquero, T. Martin Martinez, J. Vives Gatell, Madrid: Instituto Enrique Florez 1973, s. 575-576.
Mathon Gérard: Melanio, [w:] Bibliotheca sanctorum, t. IX (Masab – Ozana), red. F. Caraffa [i in.], Roma: Città Nuova Editrice 1967, kol. 286.
Mazzucco Clementina: Kobieta a chrześcijaństwo w pierwszych trzech wiekach, Salvatoris Mater 11 (2009), nr 2, s. 11-40.
Mąkosa Paweł: Vannes, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. XX, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2014, kol. 24-25.
Meer Haye van der: Sacerdozio della donna? Saggio di storia della teologia, Brescia: Morcelliana 1971.
Metz René: Vedova. Vedove, [w:] Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. IX (Spir-Véz), red. G. Pelliccia, G. Rocca, Roma: Edizioni Paoline 1997, kol. 1777-1789.
Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usqve ad annvm millesimum et quingentesimum edidit societas aperiendis fontibus rervm germanicarum medii aevi legum, Legum Sectio III, Concilia, t. I, Concilia Aevi Merovingici, Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani 1893.
Moore Michael E.: The Spirit of the Gallican Councils, A.D. 314-506, Annuarium Historiae Conciliorum 39 (2007), s. 1-52.
Munier Charles: Gennade, prêtre de Marseille, [w:] Dictionnaire de Spiritualité. Ascétique et mystique. Doctrine et histoire, t. VI, red. M. Viller [i in.], Paris: Beauchesne 1967, kol. 205-208.
Myszor Wincenty: Rola kobiety w chrześcijaństwie II i III wieku. Wdowy, dziewice i diakonisy, [w:] Kobieta w starożytności chrześcijańskiej. Materiały Sympozjum patrystycznego 22.10.1998 (Studia Antiquitatis Christianae XIV), red. I. Salamonowicz–Górska [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego 1999.
Nadolski Bogusław: Leksykon liturgii, Poznań: Pallotinum 2006.
Niermeyer Jan F. [i in.]: Mediae latinitatis lexicon minus, t. I (A-L), Leiden: Brill 2002.
Novum Glossarium mediae latinitatis ab anno DCCC usque ad annum MCC edendum curavit consilium academiarum consociatarum huic fasciculo conficiendo praefuit, red. F. Blatt, Hafniae: Ejnar Munksgaard 1957.
Otranto Giorgio: Note sul sacerdozio femminile nell’antichità in margine a una testimonianza di Gelasio I, Vetera Christianorum 19 (1982), s. 341-360.
Pellegrini Pietrina: L’«ordo clericorum» in Gregorio Magno: identità, rappresentazione, storia, Annali di studi religiosi. Centro per le scienze religiose in Trento 4 (2003), s. 505-557.
Pérez Rodríguez Estrella: Leuiticus, -a, -um, [w:] Lexicon latinitatis medii avei Regni Legionis (s. VIII-1230) imperfectum, red. M Pérez, Turnhout: Brepols 2010, s. 422.
Ramis Gabriel: La benedicion de las viduas en las liturgias occidentales, Ephemerides Liturgicae 104 (1990), s. 159-175.
Ramos–Lisson Domingo: Los Concílios Hispanicos antes de Recaredo, [w:] Historia de los Concilios de la España Romona e Visigoda, red. J. Orlandis, D. Ramos–Lisson, Pamplona: Universidad de Navarra 1986, s. 23-159.
Rimoldi Antonio: Marcellina, [w:] Bibliotheca sanctorum, t. VIII (Liadani – Marzi), red. F. Caraffa, Roma: Città Nuova Editrice 1967, kol. 646-648.
Sancti Maximi Episcopi Taurinensis opera omnia (Patrologiae cursus completus. Series latina, t. 57), red. J.P. Migne, Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem 1862.
Sanctorum Damasi papae et Paciani necnon Luciferi episcopi calaritani opera omnia (Patrologiae cursus completus. Series latina, t. 13), red. J.P. Migne, Parisiis: Apud J.P. Migne Editorem 1845.
Scimmi Moria: Le antiche diaconesse nella storiografia del XX secolo, Milano: Glossa 2004.
Salejdak Ryszard: Diaconato femminile nella Chiesa antica, Teologia i Człowiek. Kwartalnik Wydziału Teologicznego UMK 25 (2014), nr 1, s. 11-42.
Silva Rafael: Priscilianizmo, [w:] Diccionario de historia eclesiastica de España, t. I, red. Q. Aledea Vaquero, T. Martin Martinez, J. Vives Gatell, Madrid: Instituto Enrique Florez 1973, s. 2027-2028.
Słomka Jan: Nowe proroctwo. Historia i doktryna montanizmu (Studia Antiquitatis Christianae. Series Nova IV), Katowice: Księgarnia św. Jacka 2007.
Soggin Jan A.: Lewici, [w:] Słownik wiedzy biblijnej, red. B.M. Metzger, M.D. Coogan, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio 1997, s. 434-435.
Sondel Janusz: Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, wyd. 1, Kraków: Universitas 1997.
Sordyl Krzysztof: Prysyclianizm. Teologia i historia, Kraków: Wydawnictwo WAM, Księża Jezuici 2015.
Sotomayor y Muro Manuel: La Iglesia en la España Romana, [w:] Historia de la Iglesia en España, t. I, red. R. Garcia Villoslada [i in.], Madrid: Biblioteca de Auctores Cristianos 1979, s. 7-400.
Sulpicjusz Sewer: Pisma o św. Marcinie z Tours, Tyniec-Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów 1995, s. 191-198.
Sydoniusz Apolinary: Listy i wiersze, przełożył, opracował i wstępem poprzedził M. Brożek, Kraków: Nakładem Polskiej Akademiii Umiejętności 2014.
Tertullianus Qvintus Septimius Florens: De praescriptione haereticorum, [w:] Qvinti Septimi Florentis Tertvlliani opera, t. I, Opera catholica. Adversus Marcionem (Corpus Christianorum Series Latina, t. I), red. E. Dekkers [i in.], Tvrnholti: Typographi Brepols 1954, s. 185-224.
Thiel Andreas: Epistolae romanorum pontificum genuinae et quae ad eos scriptae sunt a s. Hilaro usque ad Pelagium II. Ex schedis clar. Petri Coustantii aliisque editis, adhibitis praestantissimis codicibus Italae et Germania, Hildesheim–Zürich–New York: Georg Olms 1974.
Urso Carmelina: La donna e la Chiesa nel medioevo storia di un rapporto ambiguo, Annali della facoltà di Scienze della formazione Università degli studi di Catania 4 (2005), s. 79-82.
Vogüé Adalbert de: Promessa. 1. Nel primo monachesimo in Occidente, [w:] Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. VII [Pio-Pza], red. G. Pelliccia, G. Rocca, Roma: Edizioni Paoline 1983, kol. 994.
Wemple Suzanne F.: Women in Frankish Society: Marriage and the Cloister, 500 to 900, Philadelphia: University of Pennsylvania Press 1986.
Wortkonkordanz zum Decretum Gratiani, t. III (H-N), red. T. Reuter, G. Silagi, München: Monumenta Germaniae Historica 1990.
Wójcik Walenty: Początki instytucji prawa kanonicznego na Zachodzie w uchwałach synodów Państwa Merowingów, Prawo Kanoniczne 32 (1989), nr 1-2, s. 157-171.
Ysebaert Joseph: The Deaconess in the Western Church, [w:] Eulogia. Instrumenta patristica XXIV, red. G. J. M. Bartelink [i in.], Steenbrugis: In abbatia S. Petri 1991, s. 421-436.
Zalewski Dariusz: Znaczenie instytucji wdów w odniesieniu do stanu dziewic w pierwszych wiekach Kościoła, Vox Patrum 35 (2015), t. 64, s. 595-613.
Copyright (c) 2017 Roczniki Nauk Prawnych
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
